KHỔ- VÔ THƯỜNG, VÔ NGÃ
Có ba loại khổ :
1/ Khổ khổ : Là loại khổ đau thông
thường của chúng hữu tình, liên quan đến cả khổ đau vật lý lẫn tâm ký. Ví dụ, một
người khi được sanh ra đã là khổ đau rồi, nhưng người đó còn phải chịu đựng những
khổ đau khác như bệnh tật hay các thứ bất như ý trong cuộc sống.
2/ Hoại khổ : Là khổ đau do sự thay đổi, tan rã, biến hoại gây
ra. Khổ đau có mặt do vì chúng ta không chấp nhận sự thay đổi hay biến hoại của
tất cả sự vật hiện tượng.
3/ Hành khổ : có nghĩa là cái khổ có mặt khắp nơi, bao gồm
tam giới, sáu cõi. Nói cách khác, tất cả
thế giới hiện tượng do Hành tạo ra, và theo đó tạo nên sự có mặt của chúng hữu
tình trong vòng luân hồi sanh tử.
Đặc tính thứ
2 của hiện hữu là Vô thường, tất cả vạn vật đều chuyển động và thay đổi không
ngừng, từ hình sắc vật lý cho đến các trạng thái tâm lý đều theo quy luật đó.
Nói cách khác, Sắc vô thường, thọ vô thường,
tưởng vô thường, hành vô thường và thức cũng vô thường.
Đức Phật dạy
rằng : “ Sắc là vô thường, này các Tỳ
kheo, ở đây ông cần phải đoạn trừ lòng dục, Thọ là vô thường…. Tưởng là vô thường…
các hành là vô thường… Thức là vô thường, ở đây ông cần phải đoạn trừ lòng dục …”
Đặc tính thứ 3 là vô ngã- vô ngã là không có một cái ngã hay cái tôi riêng biệt, không có một
tác nhân độc lập nằm bên ngoài năm uẩn và chi phối cuộc sống của chúng ta . Sự
có mặt của một hữu tình chính là có mặt của năm uẩn. Cho nên Đức Phật dạy : “ Sắc
là vô ngã, bạch Thế Tôn ở đây con phải đoạn trừ lòng dục… Thọ…Tưởng… các
hành…Thức là vô ngã, ở đây con phải đoạn trừ lòng dục. Ngũ uẩn là vô ngã, do đó
cần phải từ bỏ sự chấp thủ ngũ uẩn như là ngã, từ bỏ ham muốn thuộc về ngũ uẩn.
Kinh Pháp cú dạy rằng : Tất cả các hành
đều vô thường và trống rỗng- Không có cái ngã nào được tìm thấy nơi các pháp
trong thế giới hiện tượng. Sự nhận biết về duyên khởi dẫn đến sự thấu hiểu về
con đường thanh tịnh.
Tất
cả hành vô thường
Với
tuệ quán thấy vậy
Đau
khổ được nhàm chán
Chính
là con đường thanh tịnh
Tất
cả hành khổ đau
Với
tuệ quán như vậy
Đau
khổ được nhàm chán
Chính
con đường thanh tịnh
Tất
cả pháp vô ngã
Với
tuệ quán như vậy
Đau
khổ được nhàm chán
Chính
con đường thanh tịnh
Hành là chi
phần thứ 2 trong chuỗi 12 duyên khởi. Hành là phần vị của nghiệp thuộc đời sống
trước đó. Đó là chuỗi tương tục gồm các nghiệp thiện, nghiệp ác. Hành là những ấn
tượng tinh thần, được tích lũy trong đời sống quá khứ cũng như đời sống hiện tại,
từ đó thôi thúc những suy nghĩ, lời nói, việc làm. Hay nói cách khác, hành
chính là nghiệp lực của mỗi người. Đức
Phật dạy : “ Tất cả hành vô thường”. Mọi
sự hiện hữu đều chi phối bởi đặc tính này, luôn thay đổi và chuyển biến không
ngừng. “ Tất cả hành khổ đau ”. Các hành gây nên khổ đau, vì chúng vô thường,
trong khi con người có thói quen chấp thường. Cuối cùng “ Tất cả pháp vô ngã ”.
Tất cả pháp có mặt nhờ hội đủ các điều kiện, do đó các pháp không có tự ngã hay
thực thể độc lập.
Tương Ưng bộ
kinh cũng nói rằng : “ Tất cả các hành
vô thường và tất cả pháp vô ngã”. Trong kinh điển thuộc hệ Hán Tạng,
chúng ta thấy có 4 hành tướng hay đặc tính của khổ, chứ không phải chỉ có ba
như trong kinh tạng Nikaya, đó là Vô thường, Khổ, Không, Vô ngã. Trong Tạp A
Hàm có một đặc tính khác được đề cập đến đó là Niết bàn. Ở đây Niết bàn được
xem là một đặc tính của hiện hữu, được thay thế cho khổ đau, khổ diệt Thánh đế
là phần thứ ba trong Tứ Thánh đế. Trong kinh chuyển Pháp luân, Khổ diệt Thánh đế
chính là sự thật về sự đoạn diệt đau khổ, là sự lánh xa rời bỏ, từ khước, thoát
ly và giải thoát khỏi tâm ái dục.
Pháp có 4 phạm
trù : pháp hữu vi, pháp vô vi, pháp hữu lậu, pháp vô lậu. Pháp hữu vi là pháp
do các nhân duyên tạo thành, không có pháp nào có mặt do một nhân duyên. Pháp
vô vi là pháp không do nhân duyên tạo thành. Pháp vô lậu là pháp không còn bị
nhiễm ô bởi phiền não hay không còn liên hệ đến phiền não. Pháp hữu lậu là pháp
còn bị phiền não chi phối, thúc đẩy, hay có liên quan, liên hệ đến phiền não.
Khổ diệt Thành đế là pháp vô lậu vô vi,
trong khi đó Tam pháp ấn là Pháp hữu vi. Do đó, khổ diệt Thánh đế không có mối
liên hệ đến ba đặc tính này, vì pháp hữu vi không thể làm nhân duyên để pháp vô
vi sinh khởi. Niết bàn là tịch tịnh vắng lặng. Thánh đế thứ tư là khổ diệt Đạo
thánh đế, hay Bát Chánh đạo là pháp vô lậu nhưng hữu vi, vì nó hướng dẫn chúng
hữu tình đến bờ giải thoát, ngoài ra, nó cũng là pháp do nhân duyên mà thành lập.
Do vậy, nếu nói Diệt đế là bờ bên kia, là giải thoát Niết bàn thì Bát Chánh đạo,
là chiếc bè qua sông có đặc tính là khổ, vô thường, vô ngã.
Trích : NSGN 291- 6/2020 - Ba đặc tính của hiện hữu về sự liên hệ đến
khổ diệt : Thích Thiện Minh.
{—]–{
0 nhận xét:
Đăng nhận xét