QUÁN TÂM TRÊN TÂM
Quán tâm trên tâm là một trong số các phương pháp Thiền quán
đưa đến chứng đắc tâm giải thoát, tuệ giải thoát được đề xuất trong kinh Niệm
Xứ thuộc tạng Pali. Đó là tập trung nhìn vào tâm, quan sát tâm, nhận rõ các
diễn biến của dòng chảy tâm thức và thức tỉnh về chúng. Chuyên tâm làm mỗi công
việc như vậy gọi là sống quán tâm trên tâm.
Nghĩa là : hành giả quán tâm trên tâm, với tâm có tham
biết tâm có tham, với tâm không tham biết tâm không tham. Với tâm có sân, biết
tâm có sân, với không sân biết tâm không sân. Với tâm có si biết tâm có si, với
tâm không si biết tâm không si. Với tâm tán loạn biết tâm tán loạn, với tâm
không tán loạn biết tâm không tán loạn. Với tâm không quảng đại biết tâm không
quảng đại, với tâm quảng đại biết tâm quảng đại. Tâm có định biết tâm có định,
tâm không định biết tâm không định. Tâm có giải thoát biết tâm có giải thoát,
tâm không giải thoát biết tâm không giải thoát v.v
Như vậy vị ấy sống
quán tâm trên nội tâm, hay sống quán tâm trên ngoại tâm; hay sống quán tánh
sanh khởi trên tâm, hay sống quán tánh diệt tận trên tâm, hay sống quán tánh
sanh diệt trên tâm. “ Có tâm đây”, vị ấy sống an trú chánh niệm như vậy với hy
vọng hướng đến chánh trí, chánh niệm. Và vị ấy sống không nương tựa, không chấp
trước một vật gì trên đời, như vậy là sống quán tâm trên tâm.
Tâm có tham tức là một
âm thức sinh khởi gắn liền với tham dục.
Tâm không tham nghĩa là một tâm thức hiện khởi không đi kèm
với tham dục.
Tâm có sân tức là một tâm thức khởi lên gắn kết với sự giận
dữ bực phiền.
Tâm không sân tức là một tâm thức sinh khởi không có bóng
dáng giận dữ đi kèm.
Tâm có định nghĩa là tâm thức được tu tập trở nên định tĩnh,
nhất tâm, không còn dao động, tán loạn.
Tâm không định tức là một tâm thức tán loạn, không tập trung,
không định tĩnh,
Tâm giải thoát nghĩa là một tâm thức được tu tập tạm thời
thoát khỏi các phiền não tham, sân, si ngay trong sát na tu tập.
Tâm không giải thoát nghĩa là tâm thức không thoát khỏi các
phiền não tham, sân si.
Trước hết, tâm ở đây
được hiểu là tâm hành hay dòng chảy tâm thức, tức các trạng huống tâm thức khác
nhau sinh khởi và đoạn diệt trong đời sống hàng ngày gắn liền với các hoạt động
của thân ngũ uẩn. Chúng là các tâm sở thiện hoặc bất thiện phát sinh do duyên
sáu căn tiếp xúc với sáu trần, có tu tập hay không tu tập, có công năng dẫn dắt
tâm thức chuyển vận theo hướng này hay hướng khác tùy thuộc vào phẩm chất và
diễn biến của chúng. Mặc dầu chúng có những tác động tích cực hoặc tiêu cực lên
đời sống con người, các tâm sở này chỉ là pháp hữu vi, sinh khởi và đoạn diệt
do nhân duyên, chuyển biến vô thường, không phải của con người, không ảnh hưởng
gì đến tâm giải thoát tối hậu, vốn tự chói sáng, không sanh diệt, không tịnh
nhiễm; vì vậy chúng được sử dụng làm đối tượng tu tập, giúp cho người thực hành
quán niệm thấy được lý vô thường sanh diệt của danh sắc hay ngũ uẩn, đạt đến
chánh trí và chánh giải thoát, thể hiện nếp sống “không nương tựa, không chấp
trước một vật gì trên đời”. Nói cách khác, mục đích của phương pháp quán tâm
trên tâm là nhằm thấy rõ tính chất duyên sanh, vô thường, vô ngã của các biểu
hiện tâm thức, chúng chỉ là các hiện tượng chuyển biến sanh diệt, không phải là
cái gì thường hằng, thường trụ, có thực, đáng được xem là ngã hay đồng hóa
chúng là “tôi” và “của tôi”.
Đức Phật nói về tâm
như sau : “Thân do bốn đại tạo thành này được đứng vững một năm, hai năm, mươi năm, 20, 30, 40 đứng vững 100 năm hay nhiều năm hơn nữa”. Còn
cái gọi là tâm này, là ý này, là thức này, cả đêm và ngày khởi lên là khác, là
diệt đi là khác. Ví như một con khỉ
trong khi đi lại trong rừng, năm lấy một cành cây, bỏ nhành cây ấy xuống, nó
nắm giữ một cành khác. Cũng vậy, cái gọi là tâm, là ý, là thấy cả đêm và ngày,
khởi lên là khác, diệt đi là khác.
Kinh pháp cú xác nhận
“
Khó nắm giữ, khinh động
Theo các dục
vọng quay cuồng
Lành thay,
điều phục tâm
Tâm điều, an
lạc đến
Quán tâm trên tâm là tập trung nhận diện và làm việc với các
trạng huống khác nhau của tâm. Làm như thế nào thì Kinh Niệm Xứ đã nói rõ,
nghĩa là tâm có tham biết rõ là tâm có
tham, tâm không tham biết rõ là tâm không tham tâm giải thoát biết rõ tâm giải
thoát, tâm không giải thoát biết rõ tâm không giải thoát. Tập trung nhìn vào
tâm và thấy tường tận các diễn biến khác nhau của tâm mà không khởi niệm phân
biệt, không tư lương phán xét, không thuận ứng nghịch, không uốn nén chúng theo
cách này hay cách khác thì gọi là quán tâm trên tâm, tức chú tâm thấy biết như
thật sự sanh diệt, vô thường, vô ngã của dòng chảy tâm thức nhằm dứt bỏ tập
quán tham ái và chấp thủ đối với danh sắc, thực chứng tâm giải thoát, tuệ giải
thoát. Đây là hệ quả tất yếu của pháp môn quán niệm lâu ngày đạt đến thuần
thục, tức sự thể hiện tâm giải thoát, “không nương tựa, không chấp trước một
thứ gì trên đời”, do chứng nghiệm bản chất duyên sanh, vô thường, hư huyễn,
không thực thể của tâm hay của mọi sự vật và hiện tượng. Trong kinh Phật dùng
các hình ảnh bong bóng nước, ráng mặt
trời, cây chuối không lõi, trò ảo thuật để nói lên tính chất hư huyễn, trống
không, không thực thể của các hiện tượng tâm thức một khi quán sát kỷ. Quán sát
các diễn biến của tâm với kết quả tâm đi đến ly tham, giải thoát, không nương
nấu, không bám víu vào bất cứ ý niệm nào thì được xem là thành tựu pháp môn
quán tâm trên tâm, cũng được gọi là đã
điều phục được tâm, không phải bị tâm điều phục.
Như vậy, nhờ thực tập
pháp môn quán tâm trên tâm, mà hành giả có thể chứng đắc tâm giải thoát, tuệ
giải thoát, đoạn tận các lậu hoặc, chấm dứt khổ đau sanh tử luân hồi, xứng đáng
là một hành giả tu tập có chánh trí, chánh giải thoát.
Trích : Quán tâm trên
tâm : Nguyên Thanh VHPG số 306-
1-10-2018
{—]–{
0 nhận xét:
Đăng nhận xét