CHỮ HIẾU XƯA VÀ NAY
Phan Minh Đức
Hiếu thảo là một truyền thống đạo đức quý báu của người Việt
Nam nói riêng và người Á Đông nói chung.
Chữ Hiếu trong nhân gian Việt Nam.
Người Việt Nam khi nói đến chữ Hiếu, liền nghĩ đến việc “thờ cha, kính mẹ ”, như bài ca dao vỡ lòng
ai ai cũng thuộc “ Công cha như núi Thái Sơn, nghĩa mẹ như nước trong nguồn chảy
ra. Một lòng thờ mẹ kính cha, cho tròn chữ hiếu mới là đạo con ”. hoặc trong Quốc
văn Giáo khoa thư ngày trước : “ Cha
sinh mẹ dưỡng, đức cù lao lấy lượng nào đong. Thờ cha mẹ ở hết lòng, ấy là chữ
hiếu dạy trong luân thường ”. Nhưng kính thờ cha mẹ như thế nào. Đó là : mến
yêu, cung kính, đỡ đần cho cha mẹ, vui vẻ
vâng lời (làm con phải biết phận làm
con, mến yêu cung kính mới tròn thảo ngay, việc làm nặng nhẹ đỡ tay, khi sai
khi bảo mặt mày hân hoan, lời thưa tiếng nói dịu dàng, cứng đầu cứng cổ dọc
ngang thì đừng. Ca dao), chăm sóc phụng dưỡng : sớm thăm tối viếng (Mẹ già ở túp liều tranh, sớm thăm tối viếng
mới đành dạ con. Ca dao) , quạt nồng ấp lạnh (Thức khuya dậy sớm cho cần, quạt
nồng ấp lạnh giữ phần đạo con. Ca dao), nuôi dưỡng cha mẹ (dây bầu dây mướp cùng leo, sớm hôm nuôi mẹ,
giàu nghèo sá chi. Ca dao)… Đó là quan niệm nhân gian về chữ Hiếu.
Chữ Hiếu trong Nho gia :
Nho giáo, nền tảng luân lý đạo đức của người Việt Nam và Trung Quốc ngày
xưa, có hẳn một quyển sách riêng dạy về đạo hiếu gọi là Hiếu kinh. Sau đây là một
số lời dạy của các bậc hiền triết Nho gia về đạo hiếu: Đệ tử của Khổng Tử, thầy
Tăng Tử, nói : “ Hiếu giả bách hạnh chi tiên ” (Hiếu là nết đứng đầu trong trăm
nết); thầy Mạnh Tử dạy về hành động hiếu :
“ Hiếu tử chi sự thân : cư tắc trí kỳ kính, dưỡng tắc trí kỳ lạc, bệnh tắc
trí kỳ ưu, tang tắc trí kỳ ai, tế tắc trí kỳ nghiêm ” (việc phụng sự cha mẹ của người con hiếu là
: cư xử hết lòng kính trọng, dưỡng nuôi
có làm đẹp lòng, bệnh đau tận tâm lo lắng, tang ma hết sức xót thương, tế lễ
nghiêm trang hết mực)…Kinh Thi cũng dạy : “ Phụ hề sinh ngã, mẫu hề cúc ngã. Ai
ai phụ mẫu sinh ngã cù lao, dục báo thâm ân, hạo thiên võng cực” (Cha sinh ta,
mẹ nuôi ta. Hởi ôi cha mẹ sinh ta khó nhọc, muốn báo ơn sâu, như với lên trời
cao chẳng đặng)..
Chữ Hiếu trong đạo Phật – chữ Hiếu siêu việt :
Trong Phật giáo, hiếu đạo được đề cập đến một cách trọn vẹn và hoàn hảo,
Đức Phật dạy : “ Điều thiện tối cao không gì hơn hiếu, điều ác cùng cực không
gì hơn bất hiếu ” (Kinh Nhẫn nhục). “ Gặp thời không có Phật, khéo thờ cha mẹ tức
là thờ Phật ” (Kinh Đại Tập). “ Quả đất người đời cho là nặng, mẹ hiền ơn nặng
hơn quá nhiều; Núi Tu di người đời cho là cao, cha hiền ơn cao hơn quá nhiều ” (Kinh
Tâm Địa Quán), “ Nếu có người vai trái cõng cha, vai phải cõng mẹ đến ngàn muôn
năm, cha mẹ ăn uống, ngồi nằm, bệnh hoạn cho đến đại tiểu tiện trên vai, người ấy
vẫn không đền được ơn cha mẹ. Phải biết ơn nặng của cha mẹ : cưu mang, sinh sản,
bồng ẵm, nuôi nấng, dạy dỗ, tuỳ thời chăm sóc, không sái thời tiết, không kể tháng ngày.
Vì thế ơn cha mẹ rất khó đáp đền” (Kinh Tăng Nhất A Hàm)… Chữ Hiếu trong đạo phật
mang tính siêu việt hơn những quan niệm hiếu thảo thông thường, hành động hiếu
thảo không chỉ là mến yêu, cung kính, vâng lời, phụng dưỡng khi cha mẹ còn sống
và thờ phụng, tưởng nhớ khi cha mẹ đã qua đời, mà còn là việc hướng dẫn cha mẹ
đến với điều thiện điều lành, xa lánh điều
xấu ác, và bản thân người con cũng phải sống tốt để cho cha mẹ vui lòng. Đức Phật
đã dạy mỗi người con làm cách nào để đền đáp công ơn cha mẹ một cách đầy đủ, trọn
vẹn : “Hãy khuyên cha mẹ bỏ ác làm lành, thọ Tam quy, giữ Ngũ giới. Dù cho cha
mẹ buổi sớm mai thọ trì Tam quy Ngũ giới, chiều về cõi chết, đối với ơn nặng của
cha mẹ cũng gọi là tạm đáp đền” (Kinh Hiểu Tử). “ Những ai đền ơn cha mẹ bằng
cách nuôi dưỡng, cúng dường với của cải vật chất, tiền bạc thời không bao giờ đủ
để trả ơn cha mẹ. Nhưng những ai đối với cha mẹ không có lòng tin, khuyến
khích, hướng dẫn cha mẹ có lòng tin vào điều thiện, sống theo điều thiện; đối với
cha mẹ xan tham, khuyến khích, hướng dẫn cha mẹ bố thí, biết sớt chia san sẻ; đối
với cha mẹ có ác kiến, theo đường tà, giúp cho cha mẹ có chánh kiến, khuyến
khích, hướng dẫn cha mẹ trở về con đường
lành, con đường chơn chánh, sáng suốt, như thế mới đủ trả ơn cho cha mẹ” (kinh
Tăng Chi Bộ) . Đối với đạo Phật, những việc làm xuất phát từ lòng hiếu thảo
mang lại lợi ích thiết thực cho cha mẹ trong hiện tại và tương lai mới chính là
hành động hiếu. Theo Phật giáo, con người không chỉ có kiếp sống hiện tại mà
còn có kiếp sống vị lai, do đó người con hiếu thảo cần phải chăm lo cho cha mẹ
cả đời sống sau khi từ giã cõi đời này. Người con hiếu
trong đạo phật luôn ưu tư : Sau khi chết cha mẹ sẽ đi về đâu? Làm sao để giúp
cha mẹ có được niềm an lạc hạnh phúc trong đời sống hiện tại và đời sống sau
khi chết? Việc hướng cha mẹ theo con đường chơn chánh, giúp cha mẹ gieo trồng
những nhân duyên lành cho đời nay và đời sau, chăm lo vun bồi công đức phước
báu chính là việc làm thiết thực để đền đáp công ơn cha mẹ.
Truyền thống hiếu đạo lưu truyền đời đời. Ngày nay chữ Hiếu cũng không
khác mấy so với ngày xưa, vì cũng xuất phát từ tấm lòng tri ân và báo ân (biết
ơn và đền đáp ơn) cha mẹ. Tuy nhiên do điều kiện, hoàn cảnh xã hội ngày nay
không giống ngày xưa, cho nên cách thể hiện lòng hiếu thảo của người con thời
nay có khác người xưa. Trong hoàn cảnh xã hội ngày nay, cuộc sống luôn vội vàng
bận rộn, vì thế con cháu thường gặp nhiều khó khăn trong việc thực hiện bổn phận
đối với ông bà cha mẹ, chẳng hạn như không có nhiều thời gian gần gũi chăm nom
săn sóc ông bà cha mẹ, không trực tiếp nuôi dưỡng, phụng sự ông bà cha mẹ (có
trường hợp phải thuê người chăm sóc, con cháu không có thời gian để thường
xuyên tự tay chăm sóc, có trường hợp gởi ông bà cha mẹ vào viện dưỡng lão) vì
hoàn cảnh sống, làm việc mà phải cách xa ông bà cha mẹ. Tuy nhiên mỗi người nên
cố gắng dành thời gian gần gũi ông bà cha mẹ để ông bà cha mẹ không cảm thấy cô
đơn buồn tủi, cần nên để ông bà cha mẹ
tham dự vào việc dạy dỗ con cháu làm cho ông bà cha mẹ cảm thấy mình còn là người
hữu ích, và cũng để ông bà cha mẹ có niềm vui khi gần gũi con cháu. Khi ở xa
ông bà cha mẹ, nên thường xuyên gởi thư hoặc gọi điện thoại thăm hỏi sức khoẻ và đời sống của ông bà cha mẹ. Lúc về già có người thích
sống với con cháu, có người thích sống ở viện dưỡng lão với những người già
khác để sớm hôm bầu bạn, hoặc sống ở một cảnh chùa thanh tịnh nào đó, vì thế
nên tuỳ tâm nguyện của ông bà cha mẹ mà con cháu làm theo để
ông bà cha mẹ vui lòng.
Đó là hiếu khi cha mẹ còn sống. Sau khi cha mẹ qua đời,
lòng hiếu thảo được thể hiện qua việc phụng thờ và tưởng nhớ. Tấm lòng người
xưa đối với ông bà cha mẹ đã khuất thể hiện qua câu : “
Kính như tại ” có nghĩa là kính như đang còn sống. Phụng thờ để tưởng nhớ và nhắc
nhở cho nhau công đức, ân nghĩa sinh thành dưỡng dục của ông bà cha mẹ. Hằng
năm cúng giỗ để tưởng nhớ và để bày tỏ lòng biết ơn. Đối với xã hội ngày nay,
có người cho rằng những việc làm này không thiết thực nhưng thật sự nó có giá
trị rất lớn về mặt tinh thần.
Tóm lại, Hiếu làm bổn phận làm con
mà cũng là đạo làm người. Hành động hiếu thảo thể hiện qua hai phương diện :
Phương diện vật chất và phương diện tinh thần. Về phương diện vật chất, tuỳ điều kiện, hoàn cảnh mà nuôi dưỡng, chăm lo săn sóc cha mẹ
: cơm nước, áo quần, thuốc men khi đau ốm… Về phương diện tinh thần, luôn luôn
tỏ lòng kính yêu cha mẹ, sống tốt, biết lo cho bản thân và gia đình, trở thành
người hữu ích cho xã hội để cha mẹ yên tâm và tự hào, không làm cho cha mẹ buồn
lòng, không làm cho cha mẹ tủi hổ vì những việc sai trái, tội lỗi. Người con chí hiếu thực hành hiếu đạo theo lời
Phật dạy, ngoài những việc làm trên còn cần phải biết hướng cha mẹ tu thân,
hành thiện, quy y Phật pháp để xây dựng hạnh phúc cho đời này và đời sau.
Lòng hiếu thảo chẳng những có ý nghĩa về mặt văn hoá,
đạo đức mà còn có tác dụng giáo dục. Người biết hiếu thảo với ông bà cha mẹ
mình là tấm gương sáng cho con cháu sau này noi theo, đó là truyền thống “ uống
nước nhớ nguồn” quý báu. Đức Phật còn dạy rằng, lòng hiếu thảo cũng chính là
nhân lành, là hạnh của bậc Thánh: “ Ta tự nhớ trong nhiều kiếp quá khứ, từ tâm
hiếu thuận cúng dường cha mẹ, do công đức như vậy nên lên các tầng trời thì làm
vị thiên đế, xuống trần gian thì làm vị thánh vương ”. (kinh Hiền Ngu).
Trích : chữ hiếu xưa nay: Phan Minh Đức
–VHPG số: 111 -15-8-2010
{]{
0 nhận xét:
Đăng nhận xét