Đức Thích Ca có dạy: ''Tin là căn bản
của sự thành công, và là gốc của muôn hạnh lành''. Nhưng lòng tin của người
Phật tử không phải là lòng tin cuồng nhiệt, sôi nổi không suy xét.
Một đức tin đưa con người đến chỗ
thành công quyết không phải là một thứ mê tín. Một tín ngưỡng mù quán không xây
dựng trên ký trí xét đoán là một nguy hại
lớn cho đời sống cá nhân, của gia đình dân tộc và xã hội. Cái tín ngưỡng
sai lầm có thể làm hại quần chúng. Sự
tín ngưỡng mù quán không căn cứ trên lý
trí xét đoán đã đào luyện và sẽ đào luyện nên những trí óc lười biếng, ỷ lại,
nô lệ cho hoàn cảnh, nô lệ cho dục vọng.
Một đức tin hổn tạp, thiếu căn
cứ, thường đi với sự nương nhờ vào một thế lực, phỉnh phờ, hai thứ ấy nương
nhau, có ảnh lẫn nhau rất mạnh. Hai thứ ấy cũng đều tạo nên những bộ óc yếu
đuối, ỷ lại thiếu tinh thần tự lập. Do một tin tưởng sai lầm, tinh thần càng
ngày càng bị u tối, và sau bức màng thành kiến con người làm sao trỗi dậy cường
tráng và tự lập được?
Đạo Phật truyền sang nước Việt đã
hơn hai ngàn năm, có thời rực rỡ huy hoàng nhưng cũng có thời hôn ám. Rực rỡ lu
mờ hay hôn ám chỉ là ở tại đức tin: mê tín đã gây nên cái hình thức tào tạp
trong đạo Phật của thời cận đại. Có nhiều người tự xưng là tín đồ của phật giáo mà lại có những tín ngưỡng sai lạc
hẳn tinh thần Phật giáo. Căn cứ vào tinh thần ấy, người ta vội mỉm cười, cho
đạo Phật là mê tín, là ỷ lại thần quyền, là chỉ lo tư lợi, là nhu nhược yếu
đuối.
Số
người chịu khó đi sâu vào tinh thần Phật giáo có được bao nhiêu đâu. Nhiều kẻ
mang danh là tín đồ mà sự hiểu biết và hành động trái hẳn giáo lý Phật dạy,
phản lại tinh thần từ bi trí tuệ của Phật tổ. Nhận xét bằng cặp mắt kém nhận
xét, nhiều người trông thấy những màu mè ấy vội kết luận rằng đạo Phật chỉ là
một đa thần giáo như những đa thần giáo ngày xưa.
Phật giáo Việt Nam trong mấy thế
kỷ vừa qua đã có một hình thức tào tạp. Những hình thức bói xăm, vàng mã, đồng
bóng họp chung lại gọi là ''Đạo'', và trong trường hợp nào (ví dụ như lên đồng
lên bóng chẳng hạn) người ta cũng ''mô Phật'' được. Những vị chân tu cùng đạo
Phật chân chính, vì thế được ít người biết đến. Hèn gì mà đạo Phật không bị
nhận thức sai lầm.
Có bao
nhiêu kẻ thường ngày không biết đến Phật, không nghe, không hiểu và không làm
được theo một lời Phật dạy, khi lâm mạng mới đến chùa tháp, đốt một nén hương
khẩn cầu. Họ xem đạo Phật là một lối chuyên môn thờ cúng, và vị Phật là một vị
thần thiêng liêng sẵn sàng ban phúc diệt hoạ cho họ mỗi khi họ cầu đến.
Một hôm
có người trong phái Kalama đến tìm Phật và hỏi Ngài: ''Bạch đức Thế Tôn các
thầy Bà la môn ngoại đạo đến thăm chúng tôi, người nào cũng bảo rằng chỉ có lời
của họ mới đúng chân lý mà thôi, Bạch Ngài, chúng tôi thật lấy làm phân vân và
không biết theo bên nào bỏ bên nào''.
Trả lời câu hỏi ấy, đức Phật không bảo
rằng Ngài là chúa tể vạn vật, chỉ có đạo Ngài mới nên theo, Ngài không bảo rằng
các vị giáo chủ và các đạo khác đều là hư nguỵ, là sai lầm. Lời dạy của Ngài
rất rộng rãi. Ngài bảo ''Ngươi đừng vội tin theo ai cả. Tất cả những gì mà
ngươi đã thực nghiệm sâu xa, hợp lý trí xét đoán của ngươi, có thể đem lại hạnh
phúc cho chính ngươi và cho những kẻ khác, những cái ấy ngươi hãy nhận đó là
chân lý và hãy cố sống đúng theo chân lý''.
Đọc đoạn vừa rồi trong kinh Kalama,
chúng ta nhận thấy hai điều: Một là đạo Phật không bao giờ bắt buộc người ta
phải tin theo một cách mù quáng, hai là đức Phật không phải là một vị chúa tể
có quyền phép lạ, có thể đem tín đồ mình đặt ở thiên đường hay địa ngục tuỳ
theo ý thích của mình.
Nội một sự kiện ''không buộc
người phải tin theo một cách mù quáng'' đủ chứng tỏ rằng đạo Phật có một tinh
thần thật rộng rãi và có tính cách nhân loại. Đạo Phật dạy rằng không hiểu Phật
mà theo Phật thì đã không có lợi mà còn có hại nữa.
Chính Phật Thích Ca cũng có dạy: ''Tin
Ta mà không hiểu Ta ấy là bài báng Ta vậy''. Như thế, người nào tin Phật như
một vị chúa tể có quyền ban phúc trừ hoạ tức đã bài báng Phật.
Một lòng tin chân chính phải đi theo
với một lý trí xét đoán. Hiểu rồi mới tin thì cái tin ấy mới là chánh tín. Đối
với đạo Phật, tin mà không hiểu thì sẽ lạc đường. Đạo Phật chủ trương cá nhân
có quyền thẩm soát tất cả, và tin hay không tin là tuỳ ở mình. Chúng ta hãy đọc
đoạn này cũng ở trong kinh Kalama: ''Đừng vội tin tưởng những cái gì mà người
ta thường lặp đi lặp lại luôn. Đừng tin tưởng điều gì dù đó là tập tục cổ
truyền đã trãi qua nhiều thời đại. Đừng tin tưởng một điều gì dù điều đó người
ta hay đồn và hay nói đến luôn. Đừng tin
tưởng một điều gì dù điều đó do bút tích thánh nhân xưa để lại. Đừng vội tin
một điều gì dù điều đó là một luật lệ đặt ra từ lâu và được xem như là chính
đáng. Đừng vội tin một điều gì dù điều đó là quyền năng của bậc thầy hoặc do
quyền lực của một nhà truyền giáo. Tất cả những gì hợp lý với lý trí xét đoán
hãy tin''.
Tam tạng giáo điển của Phật giáo đối với
Phật tử không giống như thánh kinh đối với tín đồ các tôn giáo khác. Phật tử
không bị bắt buộc tin vào kinh điển một cách mù quán. Kinh điển đối với Phật
giáo không phải là một ''tối hậu chân lý'', một bảo vật mà ai cũng phải thờ
lạy. Kinh điển không phải là những bùa chú linh thiêng mà hễ đọc lên là được
đức Phật cứu độ. Kinh điển chỉ là lời dạy của Phật, một bậc giác ngộ. Đức Phật
đã từng nói: ''Này các Tỳ kheo hãy xem Ta như kẻ hướng dẫn các ngươi trên
đường tu học''.
Địa vị của đức Phật trong Phật giáo là
địa vị của một người dẫn đường trong đám người lạc hướng, hay nói khác hơn là
địa vị của một lương y trong đám bệnh
nhân đau khổ.
Nếu những người lầm đường không đi theo
con đường của người dẫn lối thì không khi nào đến đích được, và đó là lỗi của
người không đi chứ không phải lỗi ở người dẫn đường. Vị lương y cho thuốc uống
nhưng sợ đắng không uống, bệnh không lành đó là lỗi ở các con bệnh chứ không
phải lỗi ở lương y.
Nếu Phật tử không hiểu lời Phật
dạy, không thực hành theo những lời dạy của Ngài thì đức Phật và tam tạng giáo
điển của Ngài đối với người kia không có ý nghĩa gì nữa cả. Bởi thế, đốt hương,
kết hoa tỏ lòng biết ơn Phật cũng chưa phải là việc cần làm nhất của một phât
tử chân chính. Thực hành và cố sống theo lời Phật dạy mới là phật tử chân chính
vậy.
Căn cứ vào những lời trong linh
Kalama và căn cứ trên lý nhân quả xác thực, chúng ta thấy rằng đức Phật không
phải là vị chúa tể toàn năng có thể ban phúc lợi và sự giải thoát cho mọi
người. Nếu con người có cầu nguyện Ngài, lạy Phật, dâng hương lễ Phật, mới là
việc làm của kẻ biết ơn. Muốn giải thoát, muốn có an lạc con người phải biết
xem Phật như một ngôi sao dẫn đường, một bậc thầy sáng suốt.
Hãy nhìn đức Phật ở vị trí chính của
Ngài, và đừng bao giờ đặt Ngài ở một vị trí thần linh, một chúa tể. Người phật
tử nếu có tin tưởng, thì chỉ tin tưởng ở sự dẫn đạo sáng suốt của bậc giác ngộ,
tin tưởng ở khả năng giác ngộ (Phật tánh) sẵn có ở mọi loài, chứ không thể tin
nơi quyền phép có thể ban phước trừ hoạ.
Hiểu như thế, ta mới thấy rằng những
tâm niệm đen tối, mê tín, ỷ lại vào quyền năng vu vơ cuả thần thánh không phải
là lòng tin mà đạo Phật đòi hỏi. Người học Phật phải luôn luôn giữ thái độ
khách quan trong khi tìm hiểu kinh điển, và như thế là có tinh thần khoa học.
Trí óc kẻ học Phật phải là một cơ quan gạn lọc vàng sỏi phân biệt rõ ràng, đừng
để bị nô lệ cho những kiến văn sách vở, và những thành kiến dựa vào tình cảm.
{—]–{