RA NGOÀI SANH TỬ
Người tu theo Phật giáo có mục đích là giải thoát sanh tử; điều đó hẳn
không ai bàn cãi. Nhưng hiểu sanh tử như thế nào thì lại có sự khác biệt. Có
người hiểu giải thoát sanh tử là khi xả bỏ thân mạng này không còn tái sanh nữa.
Nhưng cũng có người hiểu giải thoát sanh tử là đoạn tận khổ đau, vượt thoát khổ
đau ngay tại cuộc đời này. Dĩ nhiên hai cách hiểu ấy đều có cơ sở từ kinh điển.
Ở bài này, người viết chọn cách hiểu thứ ba để trình bày.
Trong kinh Thánh cầu thuộc tuyển tập kinh Trung bộ, Đức Phật nói rằng sở
dĩ ta bị sanh già bịnh chết, luân hồi sanh tử là do ta chấp thủ, dính mắc vào
những thứ như của cải, tài sản, vợ con, gia đình, lợi danh. “Này các Tỳ kheo,
những chấp thủ ấy bị sanh (già, bệnh, chết)”. Hoặc trong kinh Giới phân biệt, Đức
Phật cũng nói đến ý này: “Này các Tỳ kheo, bằng cách vượt qua các vọng tưởng (chấp
thủ) hành giả được gọi là một bậc hiền trí tịch tịnh không sanh, không già,
không chết, không dao động, không mong cầu”.
Như vậy, theo lời Phật sanh già bệnh chết hay sinh tử luân hồi đồng nghĩa
với chấp thủ, tham luyến. Mà chấp thủ, tham luyến thì đưa đến khổ đau. Cho nên
ý nghĩa của sanh già bệnh chết hay sinh tử luân hồi là ám chỉ cho khổ đau. Điều
này được Đức Phật khẳng định một lần nữa trong kinh Tương ưng bộ “ai còn tham
luyến, thời có dao động, ai không tham luyến thời không có dao động; ai không
dao động thời được khinh an; ai được kinh an thời không thiên chấp ( cuốn theo
tham ái ), ai không thiên chấp thời không có đến và đi; ai không có đến và đi
thời không có diệt và sanh; ai không có diệt và sanh thời không có đời này và đời
sau, không có giữa hai đời. Đây là sự đoạn tận khổ đau”.
Chúng ta chấp thủ, tham luyến vào các pháp bên ngoài, mà các pháp bên
ngoài thì vô thường, biến dịch đổi thay sinh diệt diệt sinh liên tục, vì vậy mà
ta cũng bị thăng trầm chìm nổi sinh diệt theo các pháp ấy. Đó chính là ý nghĩa
sinh tử luân hồi mà Phật muốn nói đến. Sự đổi thay các trạng thái tâm lý khi
xúc chạm các sự việc ở đời như buồn rồi vui, yêu rồi ghét, thỏa mãn rồi chán nản,
thất vọng rồi hài lòng… lặp đi lặp lại thành vòng tròn gọi là luân hồi sanh tử.
Nói như Osho: “sau niềm vui sẽ là nỗi đau. Và sau muộn phiền sẽ là vui sướng.
Chúng ta chẳng bao giờ thư thả nổi. Khi đang an lành chúng ta âm thầm lo sợ niềm
vui ngắn ngủi sẽ tan hết. Và rồi nỗi sợ hãi của chúng ta sẽ tàn phá khoảnh khắc
vui sướng, quý giá đó. Khi bị nhấn chìm trong đau khổ, chúng ta cay đắng và cố
thoát khỏi tình trạng của mình bằng cách hướng tới những điều tốt đẹp. Đức Phật
gọi điều này là bánh xe sanh tử. Chúng ta chuyển động theo bánh xe, bị vướng
vào vòng quay của nó. Và bánh xe ấy cứ lăn đi mãi. Đôi khi ta cảm thấy hài
lòng, có lúc lại cảm thấy khổ sở, ta bị nghiền nát triền miên giữa hai trạng
thái ấy”.
Khi một cảm thọ khổ, lạc hay bất khổ bất lạc khởi lên, nếu ta bị dính mắc
vào cảm thọ ấy thì liền khi ấy ái, thủ, hữu, sinh, già, bệnh chết sinh khởi, và
kéo theo sầu bi khổ ưu não có mặt. Đây
là tiến trình luân hồi sanh tử khổ đau sinh khởi. Có thọ mà dính mắc vào thọ
thì thọ ấy trở thành thọ trong mắt xích mười hai chi phần nhân duyên. Thọ ấy là
nguyên nhân sinh khởi ái, thủ, hữu…Đây chính là Tập đế tạo ra sanh già bệnh chết,
sầu bi khổ ưu não hay sanh tử luân hồi. Lời Phật minh định cho điều này: “Nếu
người ấy cảm nhận một lạc thọ, người ấy cảm thấy bị dính mắc. Nếu người ấy cảm
nhận một khổ thọ, người ấy bị dính mắc.
Nếu người ấy cảm nhận một bất lạc bất khổ thọ, người ấy cảm thấy bị dính
mắc. Này các Tỳ kheo, đây được gọi là kẻ vô văn phàm phu bị trói buộc bởi sanh
già bệnh chết, bị dính mắc bởi ưu sầu, than vãn, đau đớn, buồn phiền tuyệt vọng.
Ta nói người này bị trói buộc với khổ đau”.
Trái lại có thọ mà không dính mắc vào thọ thì thọ ấy không phải thọ trong
mắt xích mười hai chi phần nhân duyên, nên không đưa đến ái, thủ, hữu sinh khởi,
không tạo nên sanh già bệnh chết, sầu bi khổ ưu não hay sinh tử luân hồi khổ
đau. Lời Phật dạy tiếp tục minh thị điều này: “Nếu người ấy cảm thọ một lạc thọ,
người ấy không bị dính mắc. Nếu người ấy cảm nhận một khổ thọ, người ấy không bị
dính mắc. Nếu người ấy cảm nhận một bất lạc bất khổ thọ, người ấy không dính mắc.
Này các Tỳ kheo, đây được gọi là bậc
thánh đệ tử không bị trói buộc với sanh già bệnh chết; không bị dính mắc với
phiền muộn, than vãn, đau đớn, ưu sầu tuyệt vọng. Ta nói người này không bị
trói buộc với khổ đau ”.
Thông thường khi gặp một biến cố khổ đau, ta hay rơi vào trạng thái bấn
loạn, chao đảo; vì vậy mà ta đánh mất sự định tĩnh sáng suốt vốn có. Hoặc khi nếm
trải một lạc thú, ta bị chìm đắm mê say, thích thú cũng khiến ta đánh mất sự định
tĩnh sáng suốt. Khổ và lạc, hai thứ cảm thọ rất dễ khiến cho ta trở nên si mê,
điên đảo vì chúng. Cho nên khi có cảm thọ sinh khởi, hãy chánh niệm tỉnh giác với
cảm thọ ấy, đừng để các cảm thọ làm mồi cho ái sinh khởi, bằng cách cảm nhận khổ
thọ là khổ thọ mà không có tâm loại trừ hay bất mãn chống đối chi cả; cảm nhận
lạc thọ là lạc thọ không say mê, ưa đắm thích thú, thì ta trả thọ về bản chất tự
nhiên của thọ, hay nói như lời Đức Phật đã nói với Bahiya trong Khuddhaka
Nikaya “… trong cảm thọ chỉ là cảm thọ ”. Điều này có nghĩa là có thọ mà không
có ái xen vào thì ta không bị khổ thọ hay lạc thọ chi phối dẫn dắt mình vào mê
cung si loạn của chúng nữa. Đó là chính là ý nghĩa giải thoát sanh tử khổ đau.
Ra ngoài sinh tử nghĩa là chứng nhập Niết bàn. Mà Niết bàn không phải một
cõi giới nào đó để người tu tập khi chứng ngộ vượt thoát sanh tử trở về an trú
trong cõi giới đó. Niết bàn có mặt khắp nơi trong vũ trụ này. Sống, nếu tham chấp
thì rơi vào sanh tử khổ đau. Còn khi xả bỏ hết tham chấp liền khi ấy là Niết
bàn. Cho nên đoạn hết tham ái, chấp thủ chứng ngộ ngay vô sanh bất tử. Đức Phật
nói rằng giáo pháp của Ngài có khả năng đem lại sự bất tử. Ngài nói: “Ai giảng
dạy giáo pháp, người đó cho bất tử”. Bất tử ở đây là ám chỉ không còn khổ đau
chứ không phải sống hoài không chết. Cho nên ý nghĩa của việc ra ngoài sanh tử
hay chứng ngộ vô sanh bất tử đoạn tận khổ đau ngay tại đây và bây giờ. Đây
chính là ý nghĩa Niết bàn vô trụ trong Phật giáo phát triển.
Sống ở đời, chúng ta thường thiếu nghệ thuật phòng hộ tâm nên khi tâm ứng
cảnh liền bị cảnh chi phối, lôi kéo, dẫn dắt mình đi. Ta bị cảnh lôi kéo, dẫn
đi, ấy là lúc ta rơi vào sanh tử luân hồi. Cho nên ý nghĩa sanh tử luân hồi, ở
điểm này, là ngay tại nơi đây và bây giờ, khi tâm bị cảnh lôi kéo sinh ra buồn
vui, thương yêu ghét, chứ không mang nghĩa chết đi rồi tái sanh trở lại. Và giải
thoát sanh tử cũng ngay ở tại đây và bây giờ, khi tâm đối cảnh mà không phản ứng
theo cái ta tham ái yêu ghét, không bị cảnh cuốn đi. Trong kinh Lăng Nghiêm, “khi
Ngài A Nan bạch Phật: ‘ Bạch Thế Tôn,
cái gì là cội gốc của sanh tử luân hồi?
Cái gì là cội gốc của Bồ đề Niết bàn? ’
Đức Phật yên lặng. Lúc đó mười phương chư Phật đồng thanh bảo rằng: Cội
gốc sanh tử là sáu căn của ông. Cội gốc Bồ đề -Niết bàn cũng là sáu căn của
ông”. Sáu căn tiếp xúc với sáu trần, nếu đưa đến nhận thức trong sáng, thanh tịnh
thì ngay đó là Niết bàn; nếu đưa đến nhận thức bị nhuốm màu thời cái ta tham ái
thì liền đó là sanh tử.
“Đừng muốn gì khác hơn là cái đang
hiện hữu ra đó”, đấy là lời nói đầy minh triết của triết gia người Đức,
Nietzsche. Ta thường có xu hướng tìm kiếm một sự hoàn hảo, một điều kiện như ý
theo lý tưởng. Nhưng thực ra các pháp hay mọi thứ vốn tự nó đã biểu hiện sự
hoàn hảo trong từng giây phút. Chỉ có cái ta tham ái bắt các pháp phải khác đi
theo ý muốn của mình mới đưa đến cái thấy là mọi thứ không được hoàn hảo, không
như ý. Đó là cái thấy theo tư dục, tư kiến. Cái thấy đó theo Phật giáo, là tà
kiến, cái thấy sai lạc, không đúng với thực tại đang là. Cho nên, đừng muốn điều
gì khác với cái đang là cả, thì ngay đó chấm dứt sanh tử, chấm dứt khổ đau.
Trong Trung bộ kinh, Đức Phật nói
rằng trong bốn mươi lăm năm thuyết pháp. Ngài chỉ nói khổ và sự diệt khổ. Khổ
đau và giải quyết khổ đau ngay tại cuộc đời này, đó là mục đích tối hậu của Phật
giáo. Ngài Huyền Giác có nói, “sanh tử sự đại”. Sanh tử ở đây là ám chỉ tình trạng
khổ đau của nhân sinh. Khổ đau là việc lớn của đời người cần phải giải quyết. Cho
nên ý nghĩa của việc giải thoát sanh tử chính là đoạn tận khổ đau, vượt thoát
khổ đau ngay đây và bây giờ, chính nơi cuộc đời này./.
Trích: Ra ngoài sanh tử: Hoàng Nguyên - VHPG 15-3-2020- số
341.
{—]–{
0 nhận xét:
Đăng nhận xét