HIẾN TẶNG TRONG PHẬT GIÁO
Khái niệm “ hiến tặng” trong Phật giáo.
Hiến tặng, cách nói khác của sự cho
đi, là một nghĩa cử cao đẹp mà con người thường thể hiện với nhau trong cuộc sống.
Đó là cách chúng ta cho người khác những gì có thể với lòng chân thành và trân
trọng, kèm theo thông điệp ta muốn trao gởi đến người nhận. Thường thì sự cho
đi ấy sẽ góp phần hỗ trợ và bổ sung những gì người khác đang cần để giúp họ vượt
qua khó khăn, bức bách, cấp thiết trong cuộc sống về mặt vật chất, đồng thời
đem cảm giác ấm áp và được quan tâm về tinh thần. Cùng một khái niệm “ cho”,
song tùy theo đối tượng nhận, trường hợp hay hoàn cảnh mà nghĩa cử này có những
tên gọi khác nhau như cho, biếu, tặng, cúng dường, bố thí v.v… Trong khi “ hiến tặng” hay “ cho” theo cách
hiểu thông thường của nhiều người là sự chia sẻ vật chất, thì trong nhà Phật,
nghĩa cử này rộng hơn nhiều, bao gồm không chỉ bố thí vật chất, mà còn cả tinh thần nữa :bố thí pháp , bố thí không
sợ hãi. Bố thí có ba loại : Tài thí ( của cải vật chất ), Pháp thí ( tinh thần
) và vô úy thí ( tinh thần và vật chất ). Bố thí vật chất giúp người bớt khổ về
thân, bố thí pháp giúp người giảm khổ về tâm, bố thí không sợ hãi giúp người sự
bình an. Ba việc bố thí này góp phần đem
lại sự bình an hạnh phúc cho con người và môi trường sống ta đang có mặt. Bố
thí trong Phật pháp là hiện thân của từ bi và trí tuệ. Phật giáo mang sứ mệnh một
tôn giáo vị tha, đem lại sự an vui lợi ích thiết thực cho cuộc đời qua nghĩa cử
“ hiến tặng”. Vì lẽ đó, khái niệm “ hiến tặng” trong Phật giáo bao quát nhiều
phương diện trong cuộc sống và trong mỗi ai cũng có thể làm được.
-Bố
thí vật chất tặng sự cảm thông cho đời
:
Theo
quan niệm thông thường, bố thí thường được hiểu là sự hiến tặng tài vật, là sự
chia sẻ tiền bạc, của cải, tài sản… đến những người cần giúp với sự cảm thông với
người trong tinh thần “ lá lành đùm lá rách” đượm tính nhân văn ở con người. Với
một thái độ trân trọng hơn, sự bố thí tài vật về bốn phương diện thức ăn, y phục,
thuốc men, và chỗ ngủ nghỉ của người Phật tử dành cho chư Tăng ni xuất gia được
gọi là “ cúng dường”. Ở đây đối tượng nhận không được xem là thiếu thốn cần
giúp đỡ, mà chư Tăng ni là biểu tượng của sự thiện lành, kết tinh những đức hạnh
quý báu cần được phổ biến trong xã hội. Cúng dường là thể hiện tâm nguyện muốn
góp phần nuôi dưỡng những hạnh quý ấy và làm cho những đức hạnh cao quý này
loan tỏa trong cộng đồng xã hội. Sự cúng dường thể hiện tinh thần chia sẻ về vật
chất với chư Tăng ni những người không trực tiếp tạo ra của cải vật chất để
nuôi thân, nhằm khuyến khích người xuất gia dành trọn vẹn thời gian và toàn tâm
toàn ý cho con đường thực hành và hướng dẫn đời sống đạo đức ở nhân gian.
Không chỉ cúng dường, hiến tặng qua việc
bố thí rất được đề cao trong cộng đồng Phật giáo, nhất là ở các nước châu Á.
Thường ở các nước như Việt Nam, bố thí tài vật là một pháp tu, được thực hành
thường xuyên trong gia đình có truyền thống văn hóa Phật giáo. Theo lời Phật dạy,
bố thí được xem là một loại hương thơm cao quý, tỏa ra cùng khắp, theo mọi hướng,
tạo ra nhiều tiếng lành, danh thơm cho
xóm làng hay cộng đồng nơi chúng ta sinh hoạt. ( Tăng Chi bộ kinh ). Với nhiều
người, chỉ bố thí tài vật thôi đã được xem là “ biết tu” và họ quan niệm đó là
“ tu phước”, cơ hội để tạo nhân giàu
sang, sung sướng ở kiếp sau.
Thực hành bố thí, người con Phật cảm
thấy trong lòng rất vui, vì đã thể hiện được tâm từ của mình qua nghĩa cử cao đẹp
này. Với sự hiến tặng vật chất, người Phật tử gởi vào món quà trao tặng ấy một
sự cảm thông sâu sắc, sự chia sẻ từ đáy lòng. Công đức bố thí, lợi ích bố thí,
các cách bố thí đúng pháp, các đối tượng tốt nhất nhận bố thí để được công đức
nhiều nhất, tâm người cho, người nhận, các thời điểm bố thí hợp lý nhất… được
trình bày khá nhiều trong kinh điển Kikaya, không thể kể ra hết được. Sự bố thí tài vật đầy đủ ý nghĩa là bố thí mà
“ tâm không bị cấu uế xan tham chi phối,
bố thí rộng rãi, với bàn tay rộng mở, ưa thích từ bỏ, sẳn sàng để được yêu cầu,
vui thích san sẻ vật bố thí ” ( Tăng
chi bộ kinh ). Bố thí như gieo hạt giống thiện lành vào ruộng phước, đức hạnh
của người nhận bố thí ví như chất lượng của mảnh ruộng để gieo giống và kết quả vụ mùa thu hoạch được
tùy thuộc nhiều vào chất đất, cũng như vậy, công đức người bố thí tùy thuộc
không nhỏ vào đức hạnh của người nhận. ( Tương ưng bộ kinh )
Như vậy, bố thí tài vật là một sự hiến tặng sự
cảm thông và chia sẻ đầy tình người thật đáng trân trọng và phát huy. Những nổi
đau thực tế có thể dễ dàng quan sát như thiếu cơm, rách áo, nhà xiêu, bệnh tật
ngặt nghèo không thuốc men chữa trị…có
thể được vơi đi, xoa dịu nhờ sự hiến tặng của tài thí. Ngoài sự lợi ích ai cũng
có thể thấy được là giúp người qua cơn túng quẩn, bức bách, khổ đau, việc bố thí đồng thời cũng sẽ là món quà tặng
lại cho chính người người hành hiện bố thí, đó là tạo cho người bố thí có cảm
giác rằng mình xứng đáng với tư cách là một con người : có trí tuệ và tâm lành,
bao dung trong suy nghĩ “ của chung xài tạm, của tạm xài chung” để thấy mình có thừa khả năng giúp đỡ kẻ khác
với một tâm hồn rộng mở. Hành động bố thí cũng sẽ tạo ra một trạng thái tâm lý
bình an, hoan hỷ, thoải mái trong tâm người cho. Với người Phật tử, bố thí là một
pháp tu, là nối vòng tay lớn trong một thế giới duyên sinh và cộng sinh, làm
nhòa đi ranh giới giữa người và người,, góp phần tạo dựng một xã hội được vận
hành bởi sự cảm thông, chia sẻ, độ lượng và đầy tình yêu thương. Bố thí tài vật,
một nghĩa cử góp phần làm đẹp cho mình, cho người và cho đời ở nhiều mặt như vậy,
tại sao ta lại bỏ cơ hội mà không thực hành ?
Bố
thí pháp : tặng con đường sáng cho đời :
Đức
Phật nói : “ Đói là chứng bệnh lớn nhất ”. Thông thường người ta nói : “ có thực
mới giựt được đạo ”. Muốn học đạo, tu đạo hay tu tập gì đi nữa thì cần phải no
cái bụng, nghĩa là những nhu cầu thiết yếu của cuộc sống cần phải được đáp ứng, với ba nhu yếu ăn, mặc, ở phải
được đáp ứng trước, sau đó con người mới có thể hướng đến nhu cầu tình cảm,
tinh thần và tâm linh. Vì nhu cầu vật chất quan trọng đến như vậy, nên khi nói
đến bố thí, nhiều người chỉ nghĩ đến sự cho tặng vật chất. Thế nhưng, quá chú
trọng về bố thí tài vật mà “ bỏ quên” phương diện bố thí pháp thì hiệu quả của
sự hiến tặng rất còn hạn chế, vì vật chất chỉ mang lại lợi ích tạm thời và ngắn
hạn. Bố thí pháp mới là cách hiến tặng
món quà tinh thần và tâm linh vô giá ở đời, giúp cho người nhận học được kỷ
năng sống hạnh phúc, bình an ở hiện tại
và tương lai, “ bảo hành” hạnh phúc không thời hạn cho người nhận. Đức Phật dạy,
“ có hai loại bố thí tài và bố thí Pháp.
Trong đó, bố thí Pháp là tối thượng”. Điều này chúng ta dễ dàng cảm nhận được
lợi ích vượt trội của Pháp thí vì tài thí góp phần giúp người ta giải quyết những
bức bách, khó khăn, thiếu thốn trước mắt nhưng chỉ có tác dụng nhất thời và tạm
thời. Trong khi đó, Pháp thí là sự chia sẻ những hiểu biết và kinh nghiệm tu tập
để mở ra một con đường sáng, giúp người khác nghệ thuật sống thanh cao và hướng
thượng, tĩnh lặng và an lạc. Đây là sự
hiến tặng bình an, hạnh phúc chân thật cho người khác. Sự hiến tặng này có giá
trị vô cùng to lớn, có thể giúp người khác thay đổi cả cuộc đời theo hướng tích
cực nhờ vào nhận thức, thái độ sống và những trải nghiệm thực tế của mình. Sự
hiến tặng cao quý này đem lại nhiều lợi
ích cho cả người nhận và người cho không chỉ trong hiện tại mà còn kéo dài hơn
cả giới hạn của một đời người…
Ta không thể cho đi những gì mình không có. Do
vậy, muốn bố thí Pháp, ta phải học Pháp thật thấu đáo và thực hành pháp thật
nhiều để có những trải nghiệm sinh động, từ kỹ thuật đến kỹ năng, dần đến thuần
thục để sự thực hành pháp trở thành một nếp sống tự nhiên thì mới có khả năng
chia sẻ pháp với người khác. Khi bố thí Pháp, pháp vẫn còn ở lại với người cho,
thậm chí còn nhiều hơn, như người mồi đèn, giúp cho ngọn đèn khác sáng, ngọn
đèn ban đầu càng tỏa sáng nhiều hơn. Khi chia sẻ, giảng giải, hướng dẫn người khác sống theo pháp, hiểu biết
của ta sâu hơn, trải nghiệm của ta chín
hơn và thuần thục hơn. Nói cách khác,
pháp càng nhiều, càng có nhiều hơn. Thêm vào đó, người nhận giáo pháp sống
với tâm an lạc lâu dài, vì hạnh phúc tinh thần cao quý và giá trị hơn nhiều lần
so với sự thỏa mãn vật chất có từ tài thí. Do vậy, trong cuộc sống, chúng ta cần
có cái nhìn xác thực hơn, lấy kinh điển làm nền tảng, thoát ra khỏi thói quen
truyền thống là chú trọng tài thí, mà chúng ta cần thực hành cả hai phương diện
tài thí và pháp thí thì mới được lợi ích và công đức viên mãn hơn ở phương diện
hiến tặng này.
Duy
trì nếp sống đạo đức :hiến tặng thiện lành cho đời.
Người có nếp sống đạo đức nuôi sống bản
thân và gia đình bằng nghề chân chánh chứ
không lừa gạt gian dối để sống trên sự đau khổ của người khác. Ngoài ra người ấy
còn có khả năng làm chủ cảm xúc, sống với nội tâm tĩnh lặng, xử lý các tình huống
cuộc sống với trí tuệ sáng suốt, hợp tình hợp lý. Đây là những hiến tặng về phương
diện tinh thần và tâm linh. Hiến tặng về
cách sống lành mạnh, đạo đức là một trong những đóng góp lớn nhất của Đức Phật
cho cuộc đời về phương diện đạo đức xã hội. Những phương pháp Đức Phật dạy để
xây dựng đời sống đạo đức, đem bình an cho bản thân và cho môi trường xung
quanh cũng như con người trong môi trường rất phong phú và đa dạng tùy vào căn
cơ, hoàn cảnh của người học mà Ngài nói. Nền tảng căn bản chung của nếp sống
này là rèn luyện các quy điều đạo đức ( giới ), sự định tĩnh của tâm ( định )
và sử dụng trí sáng suốt ( tuệ ) để sống giải quyết các vấn đề trong cuộc sống
hợp là hợp tình, được việc mình mà thuận lòng người, để cùng nhau sống an vui hạnh
phúc thật sự.
Căn
bản về nếp sống đạo đức là năm nguyên tắc sống dành cho người cư sĩ tại gia nhằm
giúp người có lối sống thiện lành, đồng thời hướng về con đường phát triển tâm
linh trong cuộc sống đời thường. Năm tiêu chuẩn sống căn bản ấy được hiểu là:
Thứ nhất, tôn trọng quyền được sống nên không làm phương hại tha nhân và hạn chế
mức thấp nhất sự sát hại sinh vật ; thứ hai là tôn trọng quyền sở hữu tài sản hợp
lý mà không tham lam, trộm cắp; thứ ba tôn trọng quyền được hưởng hạnh phúc
chính đáng nên cuộc sống lành mạnh chỉ một vợ một chồng; thứ tư là ý thức được lợi ích cũng như tác hại
của lời nói mà khéo sử dụng ngôn ngữ chân thật đem lại lợi ích; và cuối cùng hiểu
rõ giá trị của trí tuệ sáng suốt mà không làm cho tâm trí mê mờ bằng cách sử dụng
các chất gây say, nghiện như bia rượu và các chất kích thích như ma túy.. cờ bạc
cá độ v.v…Đây là đạo đức cơ bản cho tất cả mọi người là nền tảng thiết lập hệ
thống giới luật chi tiết và cụ thể cho người xuất gia.
Các
nguyên tắc này phù hợp với tất cả những ai hướng đến đời sóng đạo đức, thánh
thiện, thanh tịnh, không luận là xuất gia hay tại gia. Thực hành các nguyên tắc
này chúng ta có nếp sống không lỗi lầm, bình an trong nội tâm, thân thiện với mọi
người và chung sống hòa bình với môi trường chung quanh. Mỗi con người là tế
bào của xã hội; nếu nhiều người trong cộng đồng có ý thức tự xây dựng cho bản
thân mình nếp sống đạo đức mẫu mực này, cộng đồng sẽ bình an, cuộc sống có nhiều
niềm vui và mọi người sẽ tin yêu nhau nhiều hơn, cùng nhau kiến tạo một môi trường
sống an hòa cho cho tất cả. Đây là cách thiết thực để hiến tặng bình an cho
nhau và cho tất cả mọi người, mọi loài, góp phần làm tươi mát môi trường ta
đang sống .
- Biết xét mình và có lòng hổ thẹn
: tặng sự thanh thản cho đời.
Người
biết soi xét lại mình sẽ có ý thức nhận lỗi và nỗ lực tránh những lỗi lầm tương
tự trong tương lai. Ai làm được điều này thì trong tâm họ có hai phẩm chất rất
đáng khen ngợi mà trong kinh gọi là tàm và quý. Tâm tàm là tâm lý xấu hổ với
chính mình, là sự tự trách, áy náy với việc sai trái mình đã lỡ làm, quyết kiềm
chế tâm không cho mình vi phạm. Tâm quý là tâm lý hổ thẹn với người khi mắc phải
lỗi lầm, vì sợ phải xấu hổ với người mà tự nhắc mình phải vô cùng cẩn trọng trước
khi làm một việc gì. Đức Phật gọi hổ ( với mình ) và thẹn ( với người ) là hai
pháp trắng hộ trì thế gian. Nếu không có hai pháp này thì người chẳng khác nào
loài cầm thú ( Tăng chi bộ ). Nhờ trong tâm có hai phẩm chất này mà chúng ta biết
đắn đo, chùn tay, kịp dừng lại trước sự u mê của tâm trí và sai khiến của dục vọng
thế gian. Cũng nhờ đó mà bản thân ta được bảo hộ, chuẩn mực đạo đức được duy
trì, để ta sống xứng đáng là con người.
Với Đức Phật, người nói dối không có
hai phẩm chất hổ và thẹn này, và người
như thế, Đức Phật kết luận, không có việc ác gì mà không làm ( kinh Giáo giới Rahula Trung bộ kinh ). Đúng vậy,
xã hội sẽ loạn nếu con người cứ sống dối trá, lừa đảo, lường gạt lẫn
nhau vì lợi ích cá nhân mình. Ngày nay, cách sống chụp giựt đang xâm thực vào một
bộ phận không nhỏ trong xã hội, niềm tin giữa con người với nhau không còn nhiều,
sự rạn nứt và mâu thuẫn xảy ra ngay cả với những người có mối quan hệ huyết thống
hay giữa bạn bè thân thiết từng gắn kết trong nhiều năm với nhau. Do vậy, khi
các mầm thiện trong tâm không được nuôi dưỡng và tưới tẫm, sự hợp tác, tin tưởng,
chia sẻ trong mối quan hệ tình người càng ít đi, thay vào đó sự dè chừng, dò
xét, nghi kỵ, đối phó nhau đã tiêu tốn bao nhiêu thời gian và năng lượng của mọi
người. Đức Phật gọi pháp chân thật, biết hổ thẹn với những lỗi lầm là pháp nên
hành trì, nhờ đó các pháp thiện được tăng trưởng ( Kinh nên hành trì không nên
hành trì ) và người nào sống theo pháp này được gọi là “ người chơn chánh đầy đủ Chánh pháp ” ( Tiểu kinh Mãn nguyệt - Trung bộ kinh )
Như
vậy, đức tính hổ thẹn là biểu hiện của lòng tự trọng, một trong những yếu tố tạo
nên đời sống đạo đức thiện lành, là nền tảng cơ bản để xây dựng một xã hội lành
mạnh. Người sống biết “ xét mình trước, trách người sau” thường biết nhận thức
đúng-sai trong hành động của mình để nhìn lại lỗi lầm và nỗ lực hơn cho dần
hoàn thiện, chứ không “ chuyền bóng” trách nhiệm cho người khác để chối tội.
Cách sống đầy tinh thần trách nhiệm với sự bảo hộ của tàm và quý là sự hiến tặng
sự thanh thản cho bản thân mình và an lành cho những người xung quanh.
Giữ
thân khẩu ý thanh tịnh Tặng an lạc cho đời
Với
người có hành động về thân thanh tịnh, lời nói thanh tịnh , tâm ý thanh tịnh,
người ấy sẽ không làm tổn thương đến bản thân mình và người khác. Trong kinh điển
Nikaya, Đức Phật dạy các đệ tử của Ngài, người xuất gia sống trong hàng ngũ
Tăng đoàn cũng như người cư sĩ tại gia, cần phải giữ sự thanh tịnh về thân, miệng
và ý như là một nếp sinh hoạt mô phạm trong cuộc sống thường ngày. Giữ cho ba
phương tiện tạo nghiệp này thanh tịnh. Đức Phật gọi đây là điều “đáng phải làm”. Về sau trong quá trình phát
triển, các ý kinh ngày được chi tiết hóa thành nhiều quy điều của hệ thống giới
luật dành cho người xuất gia nhằm đảm bảo sự thanh tịnh cho mỗi cá nhân và hòa
hợp cho tập thể. Với người cư sĩ, sự thanh tịnh này được cụ thể hóa thành mười
thiện nghiệp: Không sát sinh hại mạng, không trộm cắp, không tà hạnh trong các
dục, không nói sai sự thật, không nó thêu dệt, không nói đâm thọc, không nói lời
ác, không tham lam,không sân hận và không si mê. Đây là sự triển khai chi tiết
về sâu hơn của năm nguyên tắc đạo đức nêu ở trên. Sự thực hành mười thiện nghiệp
này cũng những công đức, lợi ích của chúng sanh được nhắc đi nhắc lại trong rất
nhiều kinh. Đức Phật gọi các thiện pháp này là “ xa lìa các việc đời, tức là lìa
các việc đưa đến khổ đau, bất an và tổn hại, thành tựu giới luật bậc Thánh”.
Đây là các pháp được Đức Phật xác chứng là pháp có khả năng đưa đến an lạc và hạnh
phúc lâu dài.
Đức Phật phân định rất rõ ràng ranh giới
giữa thiện và ác. Ngài nói rõ : Người nào không tham, không sân, không si là
người thiện. Những người với tâm ý thanh tịnh như vậy, có làm gì về thân, về lời
nói, về ý thì những việc ấy đều là thiện lành. Những người như thế có thể làm
chủ được tâm ý mình, không ỷ có sức mạnh cơ bắp mà vu cáo làm người khác đau khổ
bằng cách sát hại, trói buộc, tịch thu tài sản, mắng nhiếc hay tẩn xuất ( Tăng chi bộ kinh ). Nghĩ thiện, nói
lành, làm lợi ích- chỉ thực hành bấy nhiêu thôi cũng đủ để hiến tặng sự bình
an, không nguy hiểm cho người rồi. Đức Phật gọi những người thực hành mười điều
lành này là những người thiên nam, thiên nữ dù đang sống ở cõi đời này ( Tăng chi bộ kinh ). Đó là những người
đáng được tôn kính, đáng được tôn trọng (Tăng
chi bộ Kinh ), là gương lành cho
nhiều người cùng soi mà theo đó trau mình.
Đức
Phật dạy rất chi tiết, cụ thể những việc cần làm để giữ thân tâm thanh tịnh.
Trong ba phương diện tạo tác, tạo tác của tâm ý là quan trọng hơn cả. Ý là cội
nguồn để phát sanh ra hành động của thân và của miệng ( Tăng chi bộ kinh). Không quán triệt giải quyết vấn đề từ sự khởi
tâm tạo tác của ý, chế ngự hành động của thân và của miệng cũng như bệnh mà
không trị tận gốc, chỉ chữa triệu chứng thôi thì không hiệu quả lại rước họa
vào thân, giống như bắt rắn độc mà không biết cách nên nắm lấy giữa lưng hoặc
sau đuôi để rồi bị rắn cắn đưa đến tử tử vong.
Đức Phật chỉ rõ, nếu tâm không được chế ngự thì một bước chân đi, hành
giả đều bị sa đọa, nô lệ cho những tác ý mang tính bản năng. Người thực hành
pháp cần thâu nhiếp mọi suy tư của mình, không để dính mắc bất cứ vật gì, không
làm hại bất cứ ai, không chỉ trích một ai, sống hoàn toàn thanh tịnh, ví như
con rùa biết thu rút các chi và cổ vào bên trong mai rùa để tự bảo hộ mình ( Tương ưng bộ kinh ). Đức Phật dùng hình ảnh
rất sinh động này để phát họa rằng, nếu hành giả không thu thúc, hộ trì các căn
mắt, tai, mũi, lưỡi, thân và ý, để các căn đắm nhiễm pháp trần, thì sẽ bị tham
ái, ưu bi, các ác bất thiện pháp khởi lên và chi phối hành giả, ví như con rùa,
khi thò các phần của thân và cổ ra ngoài thì sẽ bị dã can đang rình rập suốt
ngày đêm để tấn công và ăn thịt. Để an toàn, con rùa phải biết rụt cổ, thu các
chi vào bên trong vỏ cứng. Người tu tập Chánh pháp cũng nên như vậy để tránh
vòng cương tỏa của ác ma. Ác ma ở đây là những pháp trần lôi cuốn, quyến rũ người
thực hành pháp đắm chìm trong sự ham muốn thuận theo bản năng và đau khổ, xa rời
mục đích giải thoát, hạnh phúc chân thật và an lạc lâu dài và có thể chứng được
tri kiến vô thượng bồ đề.
Mạng sống thanh tịnh : tặng niềm tin vui cho đời.
Mạng sống thanh tịnh là chọn nghề nuôi
sống thân mạng chân chánh, không duy trì mạng sống trên nỗi khổ niềm đau của
người khác. Nuôi mạng chân chánh được định nghĩa trong kinh là không tà mạng,
mà tà mạng là “lừa đảo, nói lời mê ly, hiện tướng, gian trá, lấy lợi cầu lợi ”, ( Trung bộ
kinh ). Thật không khó cho ta hình dung một môi trường sống trong đó người
và người không lừa đảo nhau, không dùng lời đường mật với dụng ý đen tối để đối
xử nhau, không đạo đức giả, không mưu mô xảo trá, không lợi dụng kiểu thả con
tép bắt con tôm thì tâm mình khỏe nhẹ và an lạc biết dường nào.
Trong xã hội ai cũng hướng đến sự chân
thật trong công việc và các mối quan hệ con người, niềm tin là sợi chỉ thắm xâu
kết bao trái tim nhân hậu của mọi người trong cộng đồng lại với nhau, nơi ấy sẽ
không có hàng giả, hàng dỏm, hàng nhái mà chất lượng sản phẩm, uy tín con người
cũng như sức khỏe cộng đồng là trên hết. Người với người sống cởi mở, thân thiện
nhau trong niềm tin tưởng, thương yêu như những người thân trong một gia đình lớn.
Nơi ấy, con người không phải tiêu quá nhiều năng lượng để dò xét nhau, nghi ngờ
nhau và đề cao cảnh giác, tự vệ mà thay vào đó, người ta dành thời gian và năng
lượng để hợp tác nhau để cùng nhau nâng cao chất lượng cuộc sống trong niềm an
lạc hạnh phúc. Như vậy, chỉ cần nuôi mạng chân chính thôi ta cũng đã hiến tặng
quá nhiều hạnh phúc cho cuộc sống này rồi.
Nuôi mạng thanh tịnh còn thể hiện ở việc
tránh xa các sự gian lận bằng cân, tiền bạc và đo lường, hối lộ, gian trá, lừa
đảo, không làm tổn thương, sát hại, câu thúc, bức đoạt, trộm cắp, cướp phá ( Trường bộ kinh ). Nếu ta tránh xa các việc kể trên trong công việc
làm ăn, ta sẽ là người sống thanh thản, vì không làm tổn thương đến ai trong cuộc
sống mưu sinh cơm áo gạo tiền, mà sống bằng đồng tiền “ sạch” do công đức và
trí tuệ mình bỏ ra mà có. Dùng các mánh lới phi đạo đức thì sớm muộn gì cũng đi
đến phá sản, nợ nần, tù tội và tệ hại hơn nữa là gia đình tan nát, có khi tìm đến
cái chết nếu rơi vào tình thế túng quẫn đến cùng cực, bế tắc không tìm ra lối
thoát. Cho rằng phải lừa đảo, mua già bán non, gian trá thì mới tồn tại trên
thương trường, vì thương trường là chiến trường, chỉ là lời biện hộ của những
người gian dối làm ăn theo lối chụp giựt, sẽ không bao giờ tồn tại lâu dài. Người
ta có thể lừa nhiều người trong một lần nào đó, hoặc có thể lừa một người trong
nhiều lần, nhưng không thể lừa nhiều người trong nhiều lần.
Điều đáng buồn trong xã hội ngày nay,
sự chân thật trong nghề nghiệp, tử tế trong làm ăn, giao thương ngày càng mất
đi, nhưng không vì thế mà người học Phật chân chánh giao động tâm mình. Hãy vững
tin rằng chân thật có giá trị muôn đời, trước và trên hết là giúp ta sống với
tâm khỏe nhẹ. Cuộc sống xã hội có quy luật đào thải khắc nghiệt của nó để câu
trả lời cuối cùng là : chánh sẽ thắng tà, chân sẽ thắng ngụy. Chỉ cần làm ăn
lương thiện, nuôi mạng sống bằng đồng tiền lương thiện từ đôi tay và khối óc của
mình ta được đền trả xứng đáng bằng cuộc
sống thanh tịnh của tâm hồn trong trắng, đồng thời ta đã hiến tặng cho đời một
món quà thật lớn : món quà bình an, hạnh phúc và tự tại.
Làm chủ cảm xúc : tặng tự tại cho đời .
Làm chủ cảm xúc, còn gọi là hột trì
các căn, là khả năng kiểm soát, quản lý và điều khiển những hành động có tính bản
năng của con người để không dính mắc vào khổ đau. Khi làm chủ được tâm ý , thì
tai nghe tiếng, mắt thấy sắc, lưỡi nếm vị, mũi ngửi hương, thân xúc chạm và ý
nhận thức các pháp trần mà không đeo đuổi chạy theo, không dính mắc chúng thì
ta rất tự tại. Khi các căn tiếp xúc với môi trường bên ngoài, tâm không đắm nhiễm,
không bị lôi cuốn ta thông qua cửa ngõ các giác quan. Những nguyên nhân khiến
cho các căn không được chế ngự, khởi tâm tham ái, lo buồn bất an, các suy nghĩ
xằng bậy, xấu ác khởi lên là do không làm chủ được tâm ý. Chúng ta chế ngự
nguyên nhân ấy, hộ trì các căn, thực hành hộ trì các căn thì tâm ý ta định tỉnh,
không bị các trần lôi cuốn.
Nếu để những ham muốn tự do hành hoạt,
con người chỉ biết thỏa mãn dục vọng bất kể sự thỏa mãn ấy đem lại nỗi khổ niềm đau cho người khác. Một
khi không đặt dưới sự kiểm soát của tâm ý, con người có xu hướng thỏa mãn dục vọng,
bất chấp thủ đoạn. Bản năng thỏa mãn dục vọng thấp kém là động lực mạnh mẽ, vì
những gì mang tính bản năng thường rất hung hãn và hoang dã. Sống thuần túy với
cảm xúc mà không có tuệ quán soi đường dẫn lối, con người quờ quạng trong vùng
mù của vô minh, nghĩa là ta bị ngu si câu móc cái tham trong tâm với cái bẫy ở
bên trong, để rồi chuốc lấy khổ đau lâu dài.
Đức Phật không bảo ta phải tránh né không tiếp xúc với các pháp trần để
giữ tâm thanh tịnh, vì điều đó không thể, khi pháp trần luôn có mặt quanh ta.
Cách thực tế và hiệu quả nhất, là khi tiếp xúc với môi trường bên ngoài, nếu ta
làm chủ được tâm ý, kiểm soát, làm chủ và điều khiển được các căn, mắt, tai,
mũi, lưỡi, thân và ý để không cho bị cái móc tham dục vào cái bẫy của sắc,
thanh, hương, vị, xúc và pháp, nhờ đó không tạo khổ đau cho mình và người khác.
Phải dùng trí tuệ quán chiếu hậu quả của
khổ đau lâu dài do tham và sân gây ra. Đức Phật nhắc nhiều lần trong các kinh rằng
: “ Các dục vui ít khổ nhiều, sự nguy hiểm
càng nhiều hơn”. Nhờ làm chủ tâm ý, kiểm soát và hộ trì các căn, hành giả
có nội tâm an lạc, không ô nhiễm. Làm chủ cảm xúc là quà tặng cho chính bản
mình và cho người khác với sự bình thản, nhẹ nhàng, yên tĩnh và tự tại..
Giữ tâm tĩnh lặng : tặng bình an cho đời
Chú tâm tĩnh giác là một nguyên tắc
quan trọng khác để có thể giữ thân, miệng, ý
thanh tịnh không lỗi lầm, thiết lập đời sống nội tâm bình an, đồng thời
hiến tặng sự không nguy hiểm, bình an cho người chung quanh…Hành giả cần phải
có chánh niệm tỉnh giác và phản tỉnh tâm mình thường xuyên trong mọi lúc mọi
nơi. Với sự tỉnh giác và phản chiếu nội tâm này, hành giả có thể hiến tặng cho
đời sự tĩnh lặng và bình an. Trong quá
trình này, thiền định là công cụ hỗ trợ đắc lực cho hành giả thành tựu được mục
đích này.
Đức Phật dạy chư đệ tử phương pháp duy
trì chánh niệm như sau trước hết, phải chọn một môi trường thích hợp để hành
thiền. Nơi ấy cần yên tĩnh, thanh vắng mà theo truyền thống trong kinh là “ một
trú xứ thanh vắng, như khu rừng, gốc cây, khe suối, hang đá, bãi tha ma,
lùm cây ngoài trời, đống rơm…”.
Một nơi như thế sẽ hỗ trợ tốt cho hành giả tập trung quán chiếu tâm mình mà
không bị sự chi phối của môi trường chung quanh. Thời điểm tốt nhất để hành thiền
chánh niệm là “ sau khi ăn xong và đi khất
thực trở về ”. Để có thể minh mẫn thực hành thiền, Đức Phật dạy các đệ tử một
cách rất khoa học là không ăn quá no, nếu không, sẽ sanh tâm lười biếng, uể oải,
buồn ngủ, ngầy ngật, không thể thiền quán được. ( Tương ưng bộ kinh). Tư thế
ngồi là kiết già, lưng ngay thẳng và bắt đầu an trú chánh niệm trước mặt.
Với cách thực hành này, với chánh niệm tĩnh
giác, hành giả “ từ bỏ dục tham ở đời, sống với tâm thoát ly dục tham, gột rửa
hết dục tham. Từ bỏ sân hận, vị ấy sống với tâm không sân hận, lòng từ mẫn
thương xót hết tất cả chúng sanh hữu tình, gột rửa hết sân hận, chánh niệm tĩnh
giác, không còn nghi ngờ đối với thiện pháp ”. ( Trung bộ kinh ). Một người với tâm lý hoàn toàn thanh tịnh nhờ chú
tâm tỉnh giác trong thiền định như vậy có khả năng đem lại an lạc, hạnh phúc
cho bản thân và cho mọi người vì tâm không còn tham lam, sân hận và si mê và
các pháp chướng ngại chi phối.
Chánh niệm tỉnh giác được thực hành
không chỉ trong những lúc thiền quán như được mô tả trong kinh điển mà còn phải
ứng dụng kỹ năng chánh niệm này trong các hoạt động thường ngày để luôn ý thức
và làm chủ mọi hành vi, cử chỉ của mình trong cuộc sống, duy trì chánh niệm
liên tục, không gián đoạn trong mọi lúc mọi nơi, ban ngày cũng như ban đêm, thức
cũng như ngủ, trong tất cả tư thế đi đứng nằm ngồi. Kinh ghi lại rằng : “ ban
ngày khi đi kinh hành và trong khi đang ngồi, gột sạch tâm trí khỏi các chướng
ngại pháp, ban đêm trong canh một, trong khi hành thiền và trong khi đang ngồi,
gột sạch tâm trí khỏi các chướng ngại pháp, ban đêm trong canh giữa, vị này nằm
xuống phía hông bên phải, như dáng nằm con sư tử, chân gác trên chân với nhau,
chánh niệm tỉnh giác, hướng niệm đến lúc ngồi dậy lại. Ban đêm trong canh cuối,
khi đã thức dậy, trong khi đi kinh hành và trong khi đang ngồi, gột sạch tâm
trí khỏi các chướng ngại pháp. Như vậy là vị Thánh đệ tử chú tâm tỉnh giác
”. Điều quan trọng là phải gột sạch tâm
trí khỏi các pháp chướng ngại trên con đường thực hành.
Cụ thể hơn nữa, trong một số kinh,
chánh niệm tỉnh giác được mô tả chi tiết hơn, rằng trong mọi hành động đều phải
chánh niệm : “ Khi đi tới, khi đi lui,
tôi đều tỉnh giác. Khi nhìn thẳng, khi nhìn quanh, tôi đều tỉnh giác. Khi co
tay, khi duỗi tay, tôi đều tỉnh giác. Khi mang y kép, y bát, tôi đều tỉnh giác.
Khi ăn, uống, nhai, nuốt tôi đều tỉnh giác. Khi đi đại tiện, tiểu tiện, tôi đều
tỉnh giác. Khi đi, đứng, nằm, ngồi, tức, nói, yên lặng, tôi đều tỉnh giác ”(
Trung bộ kinh ) . Đều này có nghĩa
là, cần phải luôn luôn nhận rõ, chủ động kiểm soát, hộ trì, chế ngự và điều khiển
tâm ý mình tránh các điều xấu ác, giữ tâm thanh tịnh, không khởi tham vọng,
không giận dữ, không si mê ảo giác. Nhờ đó, chúng ta sẽ không gây thiệt hại và
sai trái cho mình và cho người khác. Đây là sự hiến tặng sự sáng suốt, bình an,
thanh bình và tĩnh lặng cho tất cả.
Hiến
tặng cho đời : mỗi ngày ta chọn nhiều niềm vui.
Sống trên đời, biết hiến tặng những gì tốt đẹp
nhất là cách ta trả ơn đời thiết thực nhất. Với những cách hiến tặng trong Phật
giáo, chúng ra thấy rằng ai cũng có khả năng hiến tặng nhiều thứ cho cuộc đời
này. Nếu có khả năng về tài vật, ta có thể chia sẻ chúng với người khác, bằng
không, ta sẽ hiến tặng những món quà phi vật chất như hướng dẫn người sống thiện
lành theo lời Phật dạy qua món quà Pháp thí cao thượng. Thêm vào đó, ta còn những
món quà vô giá khác là nhân cách, phẩm hạnh, nếp sống đạo đức không lầm lỗi,
không bị tham dục, sân giận và si mê chi phối ta đều có thể hiến tặng. Như vậy, đâu nhất thiết dư dả tiền bạc, của cải vật chất
dồi dào mới có thể cho người. Sự hiến tặng đâu chỉ là vật chất. Nếu không đủ
duyên bố thí tài vật, ta có nhiều cách hiến tặng còn thú vị và ý nghĩa hơn.
Đức Phật dạy rằng nếu người nào giữ
lòng tịnh tín, quy y Tam bảo và giữ tròn năm giới căn bản, thì đó là đại bố thí
và là nguồn công đức vô lượng cho chúng sanh, đã san sẻ vô lượng không sợ hãi,
không hận thù, không não hại. Gọi là đại bố thí vì khi tuân giữ các nguyên tắc
sống đạo đức nền tảng này, người ấy mang lại sự bình an, thương yêu, hài hòa,
bình an và hạnh phúc đến cho mọi người, mọi loài sống chung quanh người ấy một
cách ổn định lâu dài.
Bằng nhiều phương tiện khác nhau,
trong các hội chúng khác nhau, vào các thời điểm khác nhau trong suốt cuộc đời
hoằng hóa, Đức Phật gởi đến tất cả những ai hướng về đời sống chân thiện mỹ bức
thông điệp chung rằng sự kiểm soát và làm chủ tâm ý, hộ trì thân, miệng và ý,
chánh niệm tỉnh giác trong từng sát na sống, xây dựng một nếp sống đạo đức đúng
nghĩa là một cách hiến tặng sự bình an và hạnh phúc không giới hạn cho chính
mình và cho tất cả mọi người. Được như vậy, mọi người cùng nhau thiết lập một
xã hội lý tưởng theo mô hình đạo đức kiểu
mẫu mà Đức Phật đã xây dựng. Mỗi người đều ý thức nỗ lực và nhân rộng sự thiện lành này dần ra trong cộng đồng là một
cách sống tích cực, góp phần xây dựng một xã hội mình đang sống ngày càng đẹp
hơn, thuần thiện hơn, bình an và hạnh phúc nhiều hơn.
Trong cuộc sống, cách hành xử nhằm làm
giảm bớt sự tham lam, giận dữ và ảo giác của mình cũng sẽ gián tiếp giúp cho những
người chung quanh bớt khổ sở hơn, vì họ không còn phải đối đầu với những thứ ấy
mà mình có thể gây ra cho họ. Thực thi sự hiến tặng, không nhất thiết chỉ là những
món quà có giá trị vật chất, mà ở những món quà cao quý hơn là bình an và hạnh
phúc đến từ sự thực hành một nếp sống đạo đức, trau rèn nghị lực để làm chủ bản
thân, tập lòng khoan dung, nuôi dưỡng tâm ngay thật và lương thiện của mình nữa.
Với sự hiến tặng đa dạng và phong phú như vậy, chúng ta ai cũng có thể làm được
để cùng chung tay xây dựng một thế giới rộng mở, một cuộc sống an hòa và hạnh
phúc thật sự được kết tinh từ những chất liệu của trí tuệ và tình thương yêu
thuần chân nhất thông qua quá trình chuyển hóa tự thân./.
( Trích : Hiến tặng trong Phật giáo - Liên Trí
– NSGN số 235- 10/2015 )
{—]–{
0 nhận xét:
Đăng nhận xét