PHẦN II
Điều
độc đáo có tính cách nổi bật và kỳ đặc nhất trong giáo pháp của Huệ Năng, so với
các bậc Tổ sư tiền bối và các Tổ sư đương thời, giáo lý “ bổn lai vô nhất vật”
của Ngài, thể hiện tinh thần khác hẳn với bài kệ ngộ giải của Thần Tú.
“
Xưa nay không một vật” là ý chỉ đầu tiên của Huệ Năng. Đó là tiếng bom nổ trong
cứ điểm của Thần Tú và các bậc Tổ sư tiền bối.
Qua ý chỉ này, Thiền của Huệ Năng trở nên có cương lĩnh, độc đáo, đối
nghịch hẳn với cơ bản loại Thiền định kiểu “ quét sạch bụi trần”. Quan điểm của
Thần Tú hoàn toàn không sai lầm, vì có lý khi giả định rằng chính thầy của Thần
Tú, đã cùng có quan niệm như vậy, cho dù quan điểm của Ngũ Tổ không được tuyên
bố rõ ràng như Thần Tú. Thực vậy, giáo pháp của Hoằng Nhẫn có thể lý giải theo
hai đường lối, một của Thần Tú và một của Huệ Năng. Hoằng Nhẫn là một vị thầy
vĩ đại của Thiền tông, và qua ngài đã xuất sinh nhiều nhân vật lỗi lạc mà sau đều
trở thành những vị thượng thủ dẫn đạo tông phong. Trong các vị ấy, Thần Tú và
Huệ Năng là nổi bậc nhất trong nhiều phương diện, và sự phân phái bắt đầu nẩy
sinh từ nơi họ. Thần Tú lý giải giáo lý của Hoằng Nhẫn theo ngộ giải của riêng mình,
và Huệ Năng thích ý chỉ Thiền của Hoằng Nhẫn theo sự bừng chiếu tuệ giác của
mình . Và như đã giải thích, thời gian đã chứng minh cho giáo lý nào trội vượt
hẳn, vì giáo lý ấy hoàn toàn thích ứng với tư tưởng và tâm lý của người Trung
Hoa.
Chính
giáo pháp của Hoằng Nhẫn hoàn toàn có khả năng nghiêng về khuynh hướng tương tự
như Thần Tú, vì Hoằng Nhẫn có vẻ như đã dạy đệ tử “ luôn luôn phải biết bản
tâm” thường phải canh chừng tâm ý. Ngũ Tổ là đệ tử của Bồ Đề Đạt ma, đương
nhiên phải tin vào cái tâm mà nó bao trùm khắp cả pháp giới nầy, cũng như tâm
lưu xuất vô số hình tướng, nhưng chính trong tự thể là nhất như, không cấu nhiễm,
và chiếu sáng như mặt trời không gợn mây “ Tự biết bản tâm của mình” có nghĩa
là giữ cho tâm được trong sáng không còn
bị những đám mây mù bản ngã che khuất, để cho ánh sáng thanh tịnh còn được
nguyên toàn và vẫn thường chiếu diệu. Nhưng ngay quan điểm này, ý niệm về tâm
và mối tương quan của tâm với thế giới phồn tạp đã không được xác lập một cách
rõ ràng, nên có rất nhiều khả năng tâm này sẽ tương giao với nhiều khái niệm lầm
lẫn.
Nếu tâm vốn thường thanh tịnh, không cấu
nhiễm thì tại sao nó cần phải được phủi bụi, lau chùi, mà bụi ấy vốn không có
chỗ nào để dấy khởi ? Phải chăng việc “ quét bụi” này cũng giống như việc “ canh
chừng tâm ý”, là một tiến trình không được bảo chứng của các hành giả Thiền ?
Việc quét bụi quả thực là một sự sắp xếp hoàn toàn không cần thiết . Nếu như
toàn thể pháp giới này lưu xuất từ tâm, tại sao không để nó sinh khởi theo ý muốn
? Cố gắng ngăn chận sự sinh khởi ấy bằng cách “ canh chừng tâm ý”- có phải điều
này đang quấy rầy tâm chăng ? Điều hợp lý và tự nhiên nhất đối với tâm là hãy
trả về cho nó hoạt dụng sáng tạo và chiếu soi.
Giáo lý “ canh chừng tâm ý” của Hoằng
Nhẫn có thể nhằm canh chừng cái ý thức về ngã tính của chính hành giả đã tạo
nên chướng ngại cho Bản tâm. Nhưng đồng thời, cũng có lắm nguy hiểm cho hành giả khi hành xử hoàn
toàn tương phản với tinh thần giáo lý không can thiệp. Đây là một điểm tế nhị,
và các Thiền sư phải xác quyết về vấn đề này- không những trong ý niệm mà còn cả
trong phương pháp tu tập. Chính Thiền sư phải có một ý tưởng dứt khoát khi muốn
thành tựu việc nhận ra bản tâm cho đệ tử mình, nhưng về sau, họ thường không
công phu khế hợp với sự hướng dẫn của thầy. Do nguyên nhân này, các phương pháp
hướng dẫn tu tập cũng phải đa dạng, không những thích ứng với từng người mà còn
đáp ứng từng thời đại. Và cũng vì lý do ấy, những sự đối lập lại càng căng khẳng
định quyết liệt trong hàng môn đệ hơn là giữa các bậc thầy xiển dương các pháp
môn tu tập khác nhau.
Khuynh
hướng của Thần Tú dạy môn đồ đệ tử phương pháp “ canh chừng” hay “ quét bụi”
hơn là phương pháp “ để mặc”. Tuy nhiên, phương pháp sau cùng này lại tránh được
những cạm bẫy nghiêm trọng mà người tu có thể sa vào, vì đó là nơi hội ngộ cơ bản
giáo lý tính không. Đó là tư tưởng “
xưa nay một vật”
Khi Huệ Năng tuyên bố : “ xưa nay không một vật”
thì yếu chỉ tư tưởng Thiền của Ngài đã được định hình. Từ đó, chúng ta nhận ra
được khoảng cách khác biệt giữa Ngài và
các vị Tổ sư tiền bối cũng như với các vị Thiền sư đương thời. Yếu chỉ này trước
đây chưa được định hình rõ nét như thế.
Các Thiền sư cùng thời với Huệ Năng
trình bày Tâm trong mỗi tâm thức cá nhân, và cũng như tính tuyệt đối thanh tịnh của tâm này, ý tưởng hiện hữu của
tâm ấy cùng bản tánh thanh tịnh tuyệt đối như thế gợi lên sự hiện hữu một thực
thể riêng biệt, cho dù thực thể ấy có thể được xem là siêu trần và trong suốt.
Và kết quả là phải khai quật thực thể ấy ra từ đống vật thể hỗn trược ( trái
ngược với chân tính bồ đề vốn hằng thanh tịnh ).
Ngược
lại tư tưởng của Huệ Năng về tính không có thể đẩy hành giả vào hố thẳm, nơi chắc
chắn sẽ tạo nên một cảm giác tuyệt vọng ngất trời. Triết lý Bát Nhã, cũng như
triết lý của Huệ Năng, có chung một hiệu quả ấy. Để nhận ra được, hành giả cần
có một trực kiến tôn giáo sâu thẳm, thể nhập được vào chân lý tính không. Được
biết Huệ Năng có được sự giác ngộ khi nghe tụng kinh Kim Cang, kinh này thuộc
văn hệ Bát Nhã trong kinh Đại thừa. Qua đó, chúng ta thấy biết ngay được điểm
xuất phát của Huệ Năng.
Ý tưởng nổi bậc thịnh hành mãi đến thời Huệ
Năng là Phật tính mà tất cả các loài hữu tình đều vốn có. Phật tính này hoàn
toàn thanh tịnh, không nhiễm ô như tự thể của mỗi chúng sanh. Do vậy, công phu
của hành giả là thể thiện tự tánh của chính mình, đó là Phật tánh, vốn thanh tịnh
từ uyên nguyên. Nhưng như đã trình bày trước đây, về mặt thực hành, ý tưởng này
thường có khả năng dẫn hành giả đến khái niệm phân biệt trong khi duy trì ý thức
thanh tịnh của tâm đằng sau một thứ hỗn độn u tối bao bọc lấy ý thức ngã tính của
mình, công phu thiền định của hành giả có thể đạt đến sự chiếu sáng ở đài gương
tâm, trong đó, hành giả hy vọng thấy được khuôn mặt tự thể thanh tịnh ngàn đời
của mình phản chiếu. Loại Thiền định này có thể được gọi là tĩnh. Nhưng kiểu
Thiền mặc chiếu hay quan sát thanh tịnh của tâm lại có tác dụng như là tự sát.
Huệ Năng cực lực phản đối loại Thiền định này …..
( Trích : Thiền và pháp vô niệm ).
( Trích một phần những
pháp tu thiền để chúng ta thấy Thiền rất hay rất tuyệt nhưng đạt đến chỗ rốt
ráo tận cùng thì rất khó, nếu không phải căn cơ bực thượng thì khó đi đến nơi về
đến chốn được. Tinh thần Thiền là vô chấp, chấp không cũng không được, chấp có
cũng không xong. Chấp không rơi vào trạng thái ngoan không, chấp có dính chặt
vào một chỗ, làm sao vượt qua khỏi trạng
thái chấp không và chấp có, mới đúng ý của Thiền. Nhưng bản chất chúng sanh đã
từ lâu quen chấp, nay làm cho không chấp thì thật khó và rất khó… )
(Tiếp theo )
Trong Đàn Kinh và những tác phẩm về
sau, chúng ta thường gặp thuật ngữ khán tịnh, có nghĩa là “ chiêm nghiệm tính
thanh tịnh”, và lối tu tập này đã bị lên án “ Khán tịnh” chẳng có gì khác hơn là lẳng lẽ quán chiếu về tự tính hay tự ngã của
chính mình. Khi ý niệm về đề mục “ tính bản tịnh” của loại Thiền này đưa đến sự
tương phản với hiểu biết chân thực về Thiền, thì rõ ràng giáo lý của Thần Tú đã
mang đậm sắc thái mặc chiếu này. Vì thế, khi Huệ Năng tuyên bố : “ xưa nay
không một vật”, ý đó hoàn toàn lưu xuất từ bản tâm ngài, mặc dù có thể dõi ngược
đến cội nguồn của nó là Kinh Bát nhã. Nó thực sự tạo ra một sự chuyển biến lớn
về công phu thiền quán, thiết lập lại những gì là Phật giáo đích thực và đồng
thời duy trì chân tinh thần của Bồ Đề Đạt ma.
Huệ Năng và các môn đệ bấy giờ sử dụng
một thuật ngữ mới là “Kiến tánh” thay
vì từ cũ là Khán tịnh. Kiến tính có
nghĩa là nhìn sâu vào, nhận ra bản tính ( của tâm). Khán và Kiến cả hai đều
liên quan đến ý tưởng về thấy, nhưng chữ Khán
(
) chiết tự ra gồm có chữ thủ (bàn tay) và chữ mục (con mắt), có nghĩa là
quan sát một đối tượng độc lập với người quan sát, người thấy và vật được thấy
là hai thực thể riêng biệt. Còn chữ Kiến
(
) bao gồm một con mắt trên đôi
chân thẳng đứng, biểu tượng thuần túy tính thấy. Khi chữ kiến được dùng chung với
chữ tính ( ) tức Bản tính, Tính thể hay Tâm, có nghĩa là
cái thấy trong thể tính tối hậu của sự vật mà không phải là việc quan sát một vật
thể. Thấy không phải là tư duy về một đối tượng, như thế người thấy không tham
dự trong đối tượng thấy này. Trái ngược lại, kiến tính là cái thấy trong đó đồng
nhất người thấy và sự vật được thấy, không phải chỉ là sự đồng nhất mà còn trở
nên có ý thức về chính nó, hay đúng hơn, với hành động của nó. Thấy thực sự là
một hành động liên quan đến ý niệm năng động của tự thể, nghĩa là của tâm. Do vậy,
sự phận biệt của Huệ Năng về Khán và Kiến có thể được xem có tính độc đáo nhất
trong lịch sử tư tưởng Thiền.
Lời phát biểu “ xưa nay không một vật”
đã hủy phá một cách hiệu quả những sai lầm vốn thường đi đôi với ý niệm về tỉnh
thanh tịnh bản nhiên. Nghĩa chân thật của tinh thanh tịnh là tính không, là sự
phủ định tất cả mọi phẩm tính, là trạng thái tuyệt đối vắng bặt mọi lao xao của
ý niệm. Nhưng từ này có vẻ mơ hồ và có khuynh hướng tạo ra một thực thể tách biệt,
nằm ở bên ngoài người thấy. Thực ra, chữ Khán được dùng chung với chữ tịnh đã
chứng tỏ sự sai lầm nó bị mắc phải. Khi ý tưởng “ xưa nay không một vật” thay
thế cho “ bản tâm thanh tịnh vốn không nhiễm ô” thì toàn bộ những tôn vinh có
tính luận lý và tâm lý mà mọi người được dâng hiến cho đến nay đều bị dẹp xuống
dưới chân và nó chẳng còn đất đứng. Và điều này thực sự là nhu cầu thiết yếu
cho người Phật tử thuần thành phải thể nghiệm trước khi họ thực chứng được bản
tâm. Cái thấy là kết quả của ý niệm, không có gì để lập nên căn cứ. Do vậy, Huệ
Năng, theo một nghĩa nào đó, được xem như là người cha khai sinh ra Thiền Trung
Hoa.
Thực
sự đôi khi Ngài cũng dùng các thuật ngữ
trong dạng Thiền định trước đây, khi Ngài nói về tịnh tâm, “ tự tính vốn
thường thanh tịnh, không ô nhiễm”, “ mặt trời (tự tính) bị mây ( phiền não)
che”… Thế mà lời lên án không thể nhầm lẫn về lối Thiền tịch mặc vang vọng rõ
ràng qua các pháp của Ngài: “ Khi ông ngồi lặng lẽ với tâm rỗng không, tức rơi
vào cái không vô ký”, “lại có những suy
nghĩ sai lầm, cho sự thành tựu tối thượng là ngồi lặng lẽ với tâm trống không,
không để một niệm nào dấy khởi cả”, Huệ Năng cũng khuyên “ Chẳng dính mắc ý niệm
về tâm, chẳng dính mắc ý niệm về tịnh, chẳng nên ưa thích ý tưởng bất động, vì
tất cả những điều ấy chẳng phải là tinh thần Thiền của ta”.
Khi các ông chấp vào ý niệm tịnh và dính mắc
vào đó, thì các ông đã biến cái tịnh thành hư vọng… Cái tịnh vốn không có hình
tướng, và khi các ông cho rằng mình đạt được chứng đắc bằng cách tạo ra một thực
thể mệnh danh là tịnh, có nghĩa là các ông đã làm chướng ngại bản tâm và bị tịnh
trói buộc.
Từ những lời dạy này, chúng ta có thể
biết được Huệ Năng muốn chúng ta nhắm đến
điểm nào để đạt được giải thoát tối hậu.
Có nhiều thứ trói buộc cũng như nhiều
loại dính mắc. Khi chúng ta dính mắc với cái tịnh bằng cách ấy, là chúng ta tạo
cho cái tịnh một thực thể, và chúng ta hoàn toàn bị dính cứng trong cái tịnh ấy.
Cũng với lý do đó, khi chúng ta bị dính mắc hay trói buộc vào trong Không, thì
ta là kẻ trệ không; khi ta trú trong thiền, trong trạng thái tịch lặng, thì ta
là kẻ bị thiền trói. Tuy nhiên, cái hay từ những công phu đào luyện tâm linh
này chắc chắn dẫn ta đến một tình trạng lệ thuộc bằng cách này hay cách khác,
trong đó không có sự giải thoát. Như thế, người ta có thể xem toàn bộ chỉ thị
thiền đúng là một hệ thống nhằm đưa chúng ta đến tự do tuyệt đối, thoát khỏi mọi
hệ lụy hình thức nào. Ngay cả khi chúng ta nói : nhận ra được bản tâm mình, thì
chính cái thấy nầy là hệ phược tác động trực tiếp trên chúng ta, nếu nó được lý
giải như sự dựng lập một cách có chủ ý; nghĩa là, cái thấy là một dạng đặc biệt
của ý thức. Đây chính là hệ phược.
Sư Thần Hội hỏi Thiền sư Đăng :
- Thầy khuyên nên tu tập cách nào để
nhận ra bản tính ?
-
Sư Đăng trả lời : Trước hết phải thực hành thiền định bằng cách tọa thiền
mặc chiếu. Khi công phu này thuần thục, trí tuệ Bát nhã sẽ lưu xuất, và nhờ vào
công đức của trí tuệ Bát nhã mà việc nhận ra bản tính được thành tựu.
- Thần Hội hỏi lại : - Khi người ta
đắm mình vào lối tu thiền này, phải chăng đây là một pháp tu tập có sắp xếp,
tính toán một cách tinh vi ?
- Sư Đăng đáp – Vâng, đúng vậy !
- Thần Hội nói : Nếu thế thì lối tu
tập tính toán tinh vi này là một việc làm có tính chất hạn cuộc của ý thức, làm
sao có thể dẫn đến việc nhận ra bản tâm được
- Sư Đăng giải thích : Để có được
cái thấy này, chúng ta phải tự thực hành thiền định. Nếu không có công phu này,
làm sao nhận ra bản tính được ?
- Thần Hội bác bỏ : Loại công thiền
định này tự mang sẵn trong nó một cách nhìn tệ hại triệt để đối với chân lý, và
khi trường hợp này còn duy trì, thì tính cách công phu như thế không thể nào
đưa đến ( chánh ) định được.
- Sư Đăng giải thích : Điều tôi muốn nói là khi đạt được ( chánh) định
bằng tự mình công phu thiền quán là ở điểm này, khi đạt được (chánh) định, có sự
chiếu sáng từ bên ngoài lẫn bên trong, và sự chiếu sáng này trùm khắp trong lẫn
ngoài nên người ta nhận ra sự thanh tịnh ( của bản tâm), và bởi bản tâm vốn
thanh tịnh rồi, nên gọi là “ nhận ra bản tính”.
- Song Thần Hội lại bác :: Khi nói
về việc nhận ra bản tính, chúng tôi không gán thêm cho bản tính này cái trong
hay ngoài. Nếu ông nói sự chiếu sáng có được bên trong hay bên ngoài, thì đây
là cái thấy của vọng tâm, làm sao nó được xem là cái thấy chân thực từ bản tính
được. Chúng ta đã đọc đoạn kinh này : Nếu ông chú tâm để đạt được các loại định,
thì đó là động chứ không phải an trú trong định. Tâm thức luôn lăng xăng khi nó
tiếp xúc với ngoại cảnh. Làm sao gọi là Định được ? Nếu loại định này được công
nhận là chân chính, thì Duy Ma cật đã không quở trách Xá Lơi Phất, khi Xá Lợi
Phất muốn tu tập Thiền định.
Trong cuộc tranh luận này, Thần Hội
công kích phương pháp của Thiền sư Đăng và môn đệ, những người theo lối tịnh.
Vì trong họ vẫn còn dấu tích của sự dính mắc, nghĩa là dựng lập nên một cảnh giới
nào đó của tâm rồi rong ruổi theo và cho đó là sự giải thoát tối hậu. Chừng nào
cái thấy còn mang ý nghĩa là một cái gì đó để thấy, thì cái thấy ấy chưa chân
thực. Chỉ khi nào cái thấy không phải là cái thấy- Nghĩa là khi cái thấy không
phải là một hành động đặt biệt, khi soi vào một dạng tâm thức hạn chế nhất định
nào đó- thì đó mới đúng là “ nhận ra bản tính”. Nói một cách nghịch lý, khi
không thấy gì cả thì đó là cái thấy chân thực, khi không nghe gì cả thì đó là
cái nghe chân thực. Đây là cái thấy trực giác từ Bát nhã ba la mật đa.
Như thế, khi cái thấy từ bản tính không can hệ
gì đến trạng thái đặc biệt của ý thức, mà người ta có thể xác định một cách
tương đối và hợp lý như một sự việc nào đó, thì các Thiền sư thường biểu thị
cái thấy ấy bằng thuật ngữ mang tính phủ định, gọi nó là vô niệm, hay vô tâm.
Vì là vô niệm hay vô tâm nên cái thấy là tính thấy chân thực.
Ý niệm về tịnh, về quán chiếu và tự
tính mong làm sáng tỏ hơn tư tưởng của Huệ Năng, là một Thiền sư trác việt
trong buổi bình minh của lịch sử Thiền Trung Hoa. Để làm sáng tỏ việc này,
trích câu chuyện đối đáp Thần Hội Ngữ Lục, trong đó, những quan điểm này được
minh họa tài tình bởi những đệ tử hùng biện nhất của Huệ Năng.
- Vua Trường Khánh hỏi Thần Hội
: Thầy thường giảng về vô niệm và dạy mọi
người tu tập theo tinh thần này. Xin hỏi Thầy, có hay không một thực thể tương
ưng với vô niệm ?
- Thần Hội trả lời :- Tôi không nói vô niệm là một thực thể, thì
nó ở trong ý nghĩa mà mọi người thường nói về thực thể, nếu tôi nói nó- Không-
phải – là- thực- thể, thì nó cũng ở trong ý nghĩa mà người ta thường gọi là
không- phải-là-thực-thể. Do vậy, vô niệm không phải thực, chẳng phải không thực.
Thế Thầy gọi nó là gì ?
Tôi không gọi nó là gì cả !
Nếu thế, nó có thể là gì ?
Không thể có bất cứ tên gọi nào cả. Do
vậy, tôi nói vô niệm siêu việt hẳn tất cả mọi diễn tả bằng ngôn từ. Lý do ta đề cập
đến nó đều do những vấn đề nảy sinh liên quan đến vô niệm, thì sẽ không có một ngôn từ nào hết. Giống như tấm gương
trong, nếu không có vật trước gương thì sẽ không thấy gì trong gương cả. Khi
nói thấy vật trong gương, là do có vật phía trước nó.
- Vua hỏi : Khi gương không có gì để
chiếu, sự chiếu soi tự nó mất đi ý nghĩa, có phải không ?
Thần Hội đáp : Khi tôi nói đến vật thể trình hiện trước
gương và khả năng chiếu sáng, thì sự chiếu ấy quả là một tiềm lực thuộc về bản
chất của gương, chẳng can hệ gì đến sự trình hiện của vật trước gương cả.
Vua hỏi : Thầy bảo rằng cái ấy ( vô niệm)
không có sắc tướng, siêu việt tất cả giới hạn ngôn từ, ý niệm về thực thể hay
phi thực thể đều không áp dụng được với nó, thế tại sao Thầy lại nói sự chiếu.
Sự chiếu đó là gì ?
- Chúng ta nói về sự chiếu vì gương
vốn sáng và bản tính của gương là sự chiếu. Tâm ở trong pháp giới vốn hằng
thanh tịnh, ánh sáng tuệ giác Bát nhã vốn
thường tỏa chiếu toàn thể pháp giới cho đến nơi vô cùng tận.
Vua
hỏi : Như thế thì khi nào mới đạt được sự chiếu ấy ?
- Chỉ cần nhìn vào Không
- Vua
đáp :Dù là không, cũng là thấy một cái gì đó rồi.
- Thần Hội đáp : Mặc dù là thấy, nhưng
không được gọi là thấy cái gì cả .
- Vua gạn hỏi : Nếu không gọi là thấy
cái gì cả, làm sao biết được có cái thấy ?
- Thần Hội đáp : Thấy cái không- đây
là cái thấy chân thực và là tính thấy thường hằng.
(
xong phần 2 )
0 nhận xét:
Đăng nhận xét